Καθώς συμπληρώνονται ήδη 4 ημέρες μαχών από την ημέρα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ανακοινώθηκε σήμερα ότι αύριο το πρωί ξεκινούν διαπραγματεύσεις μεταξύ ουκρανικής και ρωσικής αντιπροσωπείας σε λευκορωσικό έδαφος, καθώς ο πρόεδρος της Ουκρανίας Β. Ζελένσκι αποδέχθηκε τελικά τις εγγυήσεις του προέδρου της Λευκορωσίας Α. Λουκασένκο. Σε αυτό το χρονικό σημείο είναι χρήσιμη μια ανακεφαλαίωση των δραματικών γεγονότων των τελευταίων ημερών και κάποια πρώτα συμπεράσματα.
H ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είχε ουσιαστικά προαναγγελθεί με την αναγνώριση της ανεξαρτησίας των περιοχών του Ντονετσκ και του Λουχανσκ και το μακροσκελές διάγγελμα του προέδρου Β. Πούτιν στις 21 Φεβρουαρίου. Η ρωσική επίθεση, την οποία ο Ρώσος πρόεδρος χαρακτήρισε “ειδική επιχείρηση” με νέο διάγγελμά του, ξεκίνησε περί ώρα 5 π.μ. της 24ης Φεβρουαρίου με μαζικά πλήγματα, κυρίως πυραυλικά, κατά των ουκρανικών αεροπορικών και ναυτικών βάσεων, μονάδων αεράμυνας και κέντρων διοίκησης σε όλη την έκταση της Ουκρανίας. Υπολογίζεται ότι περίπου 200 πύραυλοι (βαλλιστικοί και πλεύσης) εκτοξεύτηκαν την πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων, ενώ στα πλήγματα συμμετείχαν και η ρωσική αεροπορία με περίπου 75 αεροσκάφη αλλά και το πυροβολικό, ιδίως με χρήση ΠΕΠ. Χιλιάδες Ουκρανοί έφυγαν την πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων προς τη δυτική Ουκρανία και την Πολωνία, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μποτιλιαρίσματα στην έξοδο του Κιέβου.
Η χερσαία επίθεση κινήθηκε από την πρώτη ημέρα σε τέσσερις άξονες, εκ των οποίων οι τρεις ήταν αναμενόμενοι: δύο στον άξονα ανατολής – δύσης (στην κατεύθυνση Χάρκοβο-Κίεβο και στην κατεύθυνση Λουχάνσκ – Κραματόρσκ), και ένας στο νότο, όπου οι ρωσικές δυνάμεις εξόρμησαν από την Κριμαία προς τη Χερσώνα και τη Μαριούπολη. Ο τέταρτος άξονας ήταν η αιφνιδιαστική, για την ουκρανική ηγεσία, ρωσική επίθεση από τη Λευκορωσία προς το Κίεβο, με αεραπόβαση Ειδικών Δυνάμεων στο αεροδρόμιο Hostomel στα περίχωρα του Κιέβου και επίθεση τεθωρακισμένων δυνάμεων κατά μήκος της δυτικής όχθης του Δνείπερου με στόχο τη συνένωση με το αεροπρογεφύρωμα.
Οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις αντιμετώπισαν τη ρωσική επίθεση παραδίδοντας έδαφος συντεταγμένα, προβάλλοντας άμυνα σε επιλεγμένα σημεία βάσει σχεδίων και φθείροντας αρκετά την επιτιθέμενη δύναμη. Η επιστράτευση κηρύχθηκε με καθυστέρηση στις 25 Φεβρουαρίου (καθώς υπήρχε ο φόβος ότι η Ρωσία θα την αξιοποιούσε ως πρόσχημα για επίθεση), με αποτέλεσμα η ουκρανική πλευρά να στερηθεί ως ένα βαθμό το αριθμητικό πλεονέκτημα που θα μπορούσε να έχει έναντι των Ρώσων. Παρά την αρχική ρωσική πυραυλική επίθεση, το ουκρανικό σύστημα διοίκησης και ελέγχου δεν φαίνεται να έχει αποδιοργανωθεί, ενώ και η ουκρανική αεροπορία επέζησε των αρχικών πληγμάτων και παρενέβη στον χερσαίο αγώνα σε αρκετές περιπτώσεις, ενώ αναφέρθηκαν και αερομαχίες μεταξύ ρωσικών και ουκρανικών μαχητικών.
Επίσης, η τολμηρή ρωσική αεραπόβαση στα περίχωρα του Κιέβου και γενικότερα η προσπάθεια κατάληψης της πρωτεύουσας αντιμετωπίστηκαν από την ουκρανική ηγεσία με ψυχραιμία παρά τον στρατηγικό και επιχειρησιακό αιφνιδιασμό, στερώντας από τη Ρωσία τo επιδιωκόμενo άμεσο πολιτικό αποτέλεσμα της ταχείας κατάρρευσης της ουκρανικής κυβέρνησης. Παρ’ ότι σε επιχειρησιακό επίπεδο η αντιμετώπιση της ρωσικής διείσδυσης με τις διαθέσιμες δυνάμεις (συνοριοφύλακες και αερομεταφερόμενη ουκρανική μονάδα ειδικών δυνάμεων) ήταν ανεπαρκής, σε πολιτικό επίπεδο η ουκρανική κυβέρνηση αντέδρασε σωστά, μεταδίδοντας ηρεμία δια του παραδείγματος, αποτρέποντας τον πανικό και κινητοποιώντας τον πληθυσμό, στον οποίο μοίρασε όπλα.
Παρ’ όλα αυτά, και παρ’ ότι δεν έχει αναφερθεί κατάληψη σημαντικού αστικού κέντρου της Ουκρανίας, είναι σαφές ότι οι ρωσικές δυνάμεις έχουν σημειώσει πρόοδο. Ιδίως στο νότο η εισχώρηση από την περιοχή της Κριμαίας προς τη Zaporizhzhia είναι υπολογίσιμη και σταδιακά θα δημιουργήσει προϋποθέσεις κύκλωσης του κύριου όγκου του ουκρανικού στρατού στα ανατολικά. Εξ άλλου οι ρωσικές δυνάμεις στα βόρεια του Κιέβου ενισχύονται και στα ανατολικά κερδίζουν έδαφος, με αποτέλεσμα η θέση της πρωτεύουσας να είναι επισφαλής (πιθανώς η ουκρανική κυβέρνηση έχει καταφύγει στο Λβιβ για το λόγο αυτό). Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι ρωσικές δυνάμεις θα επιχειρήσουν να καταλάβουν αστικά κέντρα (και πρωτίστως το ίδιο το Κίεβο) κάνοντας ευρεία χρήση πυροβολικού και βαρέων όπλων (κάτι που γενικά έχουν αποφύγει ως τώρα), με τις ανάλογες συνέπειες από πλευράς θυμάτων τόσο για τις ίδιες, όσο και για τον άμαχο πληθυσμό.
Η κατάσταση χθες, όπως αποτυπωνόταν από το εξαιρετικό Institute for the Study of War (ISW), ήταν η εξής:
Η ρωσική επίθεση προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των ΗΠΑ, της Μ. Βρετανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρα από τις οικονομικές κυρώσεις, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Πολωνία, Εσθονία κ.ά.) στέλνουν ήδη μέσω Πολωνίας οπλισμό στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων Α/Α πυραύλων Stinger, Α/Τ όπλων Javelin και RPG, βαρέων όπλων, πυρομαχικών, καυσίμων, κλπ. Από ελληνικής πλευράς, 2 μεταγωγικά αεροσκάφη C-130 της Πολεμικής Αεροπορίας μετέβησαν σήμερα στην Πολωνία μεταφέροντας οπλισμό ανατολικής προέλευσης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα από τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις λόγω εξοικείωσης, συμπεριλαμβανομένων αντιαρματικών εκτοξευτών.
Τα πρώτα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν είναι περιληπτικά τα εξής:
1. Η κλίμακα και οι κατευθύνσεις της ρωσικής εισβολής δείχνουν ότι ο πολιτικός στόχος της ρωσικής ηγεσίας δεν είναι απλά η απόσπαση των ρωσόφωνων περιοχών του Ντονετσκ και Λουχανσκ, αλλά η συνολική επιβολή της πολιτικής βούλησης της Ρωσίας στην Ουκρανία, η αλλαγή της ουκρανικής κυβέρνησης και η επιβολή ενός καθεστώτος ρωσικού δορυφόρου στην Ουκρανία.
2. Η στόχευση αυτή εξηγεί την παράτολμη αεραπόβαση ρωσικής δύναμης στο αεροδρόμιο Hostomel στα περίχωρα του Κιέβου, τη διείσδυση Ρώσων στρατιωτικών με πολιτικά ρούχα στην πρωτεύουσα της Ουκρανίας, καθώς και τη δημόσια προτροπή του Β. Πούτιν προς τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις να ανατρέψουν την κυβέρνηση του Β. Ζελένσκι. Η ταχεία πτώση του Κιέβου και της ουκρανικής κυβέρνησης ήταν ο συντομότερος δρόμος για την επίτευξη του ρωσικού πολιτικού στόχου.
3. Ο στόχος αυτός δεν επιτεύχθηκε, διότι η ουκρανική κυβέρνηση αντέδρασε ψύχραιμα ακόμα και στην αιφνιδιαστική απειλή κατά του Κιέβου: ο πρόεδρος Ζελένσκι εμφανίστηκε επανειλημμένα στην τηλεόραση μεταδίδοντας ηρεμία και αποτρέποντας τον πανικό. Επιπλέον η κινητοποίηση του πληθυσμού με τη διανομή όπλων, ανεξαρτήτως της επιχειρησιακής της χρησιμότητας, βοήθησε στη χαλύβδωση του ηθικού των Ουκρανών.
4. Η ως τώρα εξέλιξη του πολέμου διαψεύδει τις προσδοκίες της ρωσικής ηγεσίας για μια ταχεία κατάρρευση της ουκρανικής κυβέρνησης ή/και μειωμένη αντίσταση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. Επιπλέον, το μαχητικό φρόνημα των Ουκρανών διαψεύδει τους ρωσικούς ισχυρισμούς που αμφισβητούν την ουκρανική εθνική συνείδηση και προβάλλουν την εικόνα της επέμβασης σε μια φιλική χώρα για την “απελευθέρωσή” της από μια κακή ηγεσία. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, οι ρωσικές δυνάμεις εισβολής πιθανώς προσπάθησαν να αποφύγουν απώλειες αμάχων (εξ ου και η περιορισμένη χρήση πυροβολικού κατά αστικών κέντρων) και ενδεχομένως ανέμεναν φιλικότερη υποδοχή, αλλά διαψεύστηκαν.
5. Αν και η ισορροπία των δυνάμεων μπορεί σε βάθος χρόνου να γείρει την πλάστιγγα υπέρ της Ρωσίας, η Ουκρανία με την αντίστασή της έχει ήδη επιτύχει ένα σημαντικό πολιτικό αποτέλεσμα, ακυρώνοντας το σενάριο της ταχείας ρωσικής επιτυχίας, διαψεύδοντας τους ισχυρισμούς των Ρώσων ότι έρχονται ως φιλική δύναμη, διατρανώνοντας με έμπρακτο τρόπο τη διακριτή εθνική της ταυτότητα και κερδίζοντας τη διεθνή συμπάθεια.
6. Η τόσο κραυγαλέα παραβίαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου από τη Ρωσία, αλλά και η ισχυρότερη του αναμενόμενου ουκρανική αντίσταση, έχουν προκαλέσει δυτικές αντιδράσεις ισχυρότερες απ’ ό,τι ενδεχομένως υπολόγιζε η Ρωσία. Δεν είναι τυχαίο ότι η απόφαση δυτικών κρατών περί αποκλεισμού της Ρωσίας από το σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών SWIFT προκάλεσε ρωσικές δηλώσεις ότι “κάποιες πολιτικές επιλογές ισοδυναμούν με χρήση πυρηνικών όπλων”, σε συνδυασμό με την ανακοίνωση ότι οι ρωσικές πυρηνικές δυνάμεις τέθηκαν σε ετοιμότητα.
7. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει πλέον η Ρωσία, μετά την αποτυχία του αρχικού σχεδιασμού, είναι αν θα επιδιώξει την ολοκληρωτική νίκη, με κατάληψη των αστικών κέντρων και χρήση πυροβολικού, η οποία θα έχει σημαντικό κόστος σε αίμα και για τις δύο πλευρές, θα διαλύσει οριστικά το ρωσικό αφήγημα περί “απελευθερωτικής” επιχείρησης και θα επισύρει ολοένα βαρύτερες οικονομικές κυρώσεις για τη Ρωσία από πλευράς δυτικών δυνάμεων.
8. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ουκρανική ηγεσία, μετά τη σχετικά επιτυχημένη διαχείριση της πρώτης φάσης του πολέμου, είναι ότι η Ρωσία δεν μπορεί να εγκαταλείψει την επιθετική επιχείρηση πριν επιτύχει ένα αποτέλεσμα που θα μπορεί τουλάχιστον να προβληθεί ως νίκη, γιατί σε αντίθετη περίπτωση θα τεθεί σε κίνδυνο η ίδια η πολιτική κυριαρχία του Βλ. Πούτιν. Προκειμένου να αποτραπεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο, είναι σαφές ότι οι ρωσικές δυνάμεις μπορούν να εφαρμόσουν διαφορετικές τακτικές προκαλώντας μεγάλες απώλειες στον ουκρανικό πληθυσμό, ενώ υπάρχει πάντα και η “σκιά” του ρωσικού πυρηνικού οπλοστασίου.
9. Επομένως, παρ’ ότι είναι εξαιρετικά νωρίς για να γίνουν προβλέψεις, και οι δύο πλευρές έχουν κάποιο συμφέρον να βρεθεί κοινό έδαφος στις διαπραγματεύσεις που ξεκινούν αύριο. Και ας ελπίσουμε να βρεθεί, για το καλό του πλανήτη…
