Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποίησε στις αρχές του 2017 ο Σύνδεσμος Τουρκικών Εξαγωγέων (ΤΙΜ – Türkiye İhracatçılar Meclisi), οι εξαγωγές της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας διπλασιάστηκαν εντός της τελευταίας πενταετίας και ανήλθαν, το 2016, στο ποσό του $1.68 δις. Το επίτευγμα είναι εντυπωσιακό ως ποσοστό, κυρίως όμως ως απόλυτο μέγεθος. Σύμφωνα με το SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute), το 2016 η Τουρκία βρέθηκε στην 13η θέση της παγκόσμιας κατάταξης εξαγωγέων αμυντικού υλικού.
Αναλύοντας όμως τα στοιχεία των τελευταίων ετών, παρατηρούμε ότι μετά την αλματώδη αύξηση του 2012 ($1.26 δις από $883 εκατ. το 2011) και την σταθερή αυξητική πορεία του 2013 ($1.39 δις) και του 2014 ($1.64 δις), ο ρυθμός ανάπτυξης σήμερα έχει πρακτικά ανακοπεί (2015 – $1.65 δις, 2016 – $1.68 δις), δείγμα κατά κάποιους αναλυτές ότι η αμυντική εξαγωγική δυνατότητα της χώρας έχει φτάσει το όριο της.
Μάλιστα, η μικρή αύξηση 1.4% σε σχέση με το 2015 δεν επιτεύχθηκε παρά στο τέλος του έτους, με τις ιδιαίτερα υψηλές πωλήσεις του Δεκεμβρίου ($212 εκατ). Αν και η αύξηση των τιμολογήσεων τον Δεκέμβριο αποτελεί μια συνηθισμένη επιχειρηματική πρακτική βελτίωσης των αποτελεσμάτων του έτους, στην περίπτωση αυτή εικάζεται πως δόθηκε συγκεκριμένη προτεραιότητα στις παραδόσεις και τιμολογήσεις εξωτερικού σε βάρος των αντίστοιχων του εσωτερικού.
Ο κύριος εξαγωγικός προορισμός της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας είναι οι ΗΠΑ ($587 εκατ) με ποσοστό περίπου 35%, ενώ ακολουθούν η Γερμανία ($185 εκατ), η Μαλαισία ($99 εκατ), το Αζερμπαϊτζάν ($84 εκατ), το Ηνωμένο Βασίλειο ($64 εκατ), τα ΗΑΕ ($62 εκατ), το Κατάρ ($52), η Ινδία ($47 εκατ) και η Τυνησία ($38 εκατ). Η Ινδία αποτέλεσε το 2016 τον εξαγωγικό προορισμό με την μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση καθώς οι πωλήσεις αυξήθηκαν από $235 χιλ το 2015 σε $47 εκατ το 2016.
Σημειώνεται ότι το ποσό του $1.68 δις περιλαμβάνει, εκτός από αμιγώς αμυντικό υλικό, πωλήσεις προϊόντων και υπηρεσιών για την πολιτική αεροπορία και για τις δυνάμεις πολιτικής ασφάλειας. Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος των αμυντικών εξαγωγών προς τις ΗΠΑ και τις χώρες της ΕΕ, αφορά υποκατασκευαστικό έργο σχετιζόμενο με προμήθειες των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων και συμφωνίες αντισταθμιστικών ωφελημάτων.
Προοπτικές – Δυναμική
Με βάση τα σημερινά δεδομένα, ο εκπεφρασμένος στόχος της Τουρκίας για εξαγωγές αμυντικού και αεροπορικού υλικού και υπηρεσιών ύψους $25 δις ($5 δις Άμυνα / $10 δις Πολιτική Αεροπορία / $5 δις Ασφάλεια / $5 δις Πολιτική Αεροπορία MRO – Maintenance, Repair and Overhaul) το 2023, φαντάζει εξαιρετικά φιλόδοξος αν όχι αδύνατος. Η πιθανότητα επίτευξής του και γενικά η πορεία της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας θα κριθεί στο τέλος της επόμενης τριετίας από διάφορους παράγοντες, κάποιους εκ των οποίων αναφέρουμε παρακάτω, εστιάζοντας αποκλειστικά στον τομέα της Άμυνας και στην δυνατότητα κάλυψης του ετήσιου στόχου πωλήσεων ύψους $5 δις.
α. Σε μεγάλο ποσοστό, οι προμήθειες αμυντικού υλικού αποτελούν πολιτικές αποφάσεις. Η πολιτική αναστάτωση που βιώνει η Τουρκία από το καλοκαίρι του 2016, ενδέχεται να αναδιαμορφώσει αρνητικά το πλαίσιο συνεργασίας με χώρες της ευρύτερης περιοχής, αποστερώντας δυνητικούς πελάτες, ενώ παράλληλα μπορεί να επηρεάσει ευρύτερες συνεργασίες της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας, εμποδίζοντας την πρόσβαση σε εξειδικευμένο υλικό και τεχνογνωσία. Ήδη υπάρχουν σχετικές ενδείξεις, με την αναστολή της κατακύρωσης του διαγωνισμού για τον εκσυγχρονισμό των φρεγατών T22R της Ρουμανίας και την διακοπή της συνεργασίας της Tümosan με την αυστριακή AVL List Gmbh να αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μένει να αποδειχθεί κατά πόσο τα παραπάνω αποτελούν μεμονωμένες περιπτώσεις και παροδικό φαινόμενο ή μια γενικευμένη τάση.
Στην πλειονότητά τους, οι αμυντικές προμήθειες χαρακτηρίζονται από χρονοβόρες διαδικασίες επιλογής και μεγάλους χρόνους παράδοσης. Συνεπώς, οι πωλήσεις (τιμολογήσεις) που πραγματοποιήθηκαν το 2016, αντιστοιχούν σε συμβάσεις που έχουν υπογραφεί δύο ή και περισσότερα χρόνια νωρίτερα και δεν αντικατοπτρίζουν τις ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες των πρόσφατων πολιτικών εξελίξεων. Το μόνο στοιχείο που δίνει μια αξιόπιστη εικόνα της προοπτικής και δυναμικής της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας, είναι το συνολικό ποσό των ανεκτέλεστων συμβάσεων με εξαγωγικό προορισμό, σε συνδυασμό με τις νέες σχετικές συμβάσεις που έχουν υπογραφεί, ειδικά στο 2ο εξάμηνο του 2016. Η πληροφορία αυτή δυστυχώς δεν είναι διαθέσιμη.
β. Η τουρκική αμυντική βιομηχανία δεν παρουσιάζει έλλειμμα προσφερόμενων λύσεων. Αντιθέτως, διαθέτει μια ευρύτατη γκάμα αμυντικών προϊόντων που της επιτρέπουν να καλύπτει σύνθετες απαιτήσεις. Επιπρόσθετα, την επόμενη τριετία αναμένεται να μπουν σε φάση παραγωγής οπλικά συστήματα (π.χ. άρμα μάχης Altay), που έχουν, θεωρητικά, σημαντικό εξαγωγικό ενδιαφέρον. Η τήρηση του χρονοδιαγράμματος ανάπτυξης, η ομαλή ένταξη σε υπηρεσία και τα θετικά πρώτα αποτελέσματα από την χρήση τους θα δημιουργήσουν τις τυπικές προϋποθέσεις επιτυχίας.
Η ουσιαστική όμως προϋπόθεση είναι να αποδειχθεί ρεαλιστικό το μοντέλο στο οποίο πρακτικά βασίζεται όλη η εξαγωγική προοπτική της αμυντικής βιομηχανίας της Τουρκίας. Συγκεκριμένα, ο προσανατολισμός είναι στην κατεύθυνση της προσφοράς λύσεων που συνδυάζουν υψηλή τεχνολογία δυτικού επιπέδου, απουσία περιορισμών εξαγωγής και ανταγωνιστικό ή τουλάχιστον παραπλήσιο κόστος με την υπόλοιπη αγορά. Η στόχευση δεν είναι σε χώρες μέλη του ΝΑΤΟ αλλά σε χώρες που αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην προμήθεια οπλικών συστημάτων τελευταίας γενιάς.
Η πρώτη σημαντική παράμετρος της παραπάνω εμπορικής προσέγγισης είναι η απουσία εξαγωγικών περιορισμών. Ο μόνος τρόπος να επιτευχθεί είναι η εγχώρια ικανότητα παραγωγής σε ποσοστό 100%, τουλάχιστον για τα κρίσιμα υποσυστήματα. Η δεύτερη, εξίσου σημαντική, είναι κατά πόσο το συνολικό μέγεθος και η δυναμικότητα της εν λόγω αγοράς, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της πιθανής χαλάρωσης των περιορισμών ως εμπορική αντίδραση των παραδοσιακών μέχρι σήμερα προμηθευτών, είναι ικανά να υποστηρίξουν τις τουρκικές εμπορικές φιλοδοξίες. Και τα δύο, αποτελούν σήμερα ερωτηματικό.
γ. Κινητήριος μοχλός της αμυντικής βιομηχανίας της Τουρκίας είναι οι προμήθειες των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Εφόσον ο αμυντικός προϋπολογισμός της Τουρκίας και ειδικότερα το μέρος που οδηγείται στην εγχώρια βιομηχανία παραμείνει στα ίδια επίπεδα ή αυξηθεί, οι προοπτικές εξαγωγών θα ενισχυθούν είτε μέσω της διεύρυνσης της γκάμας προϊόντων, είτε μέσω της αύξησης της παραγωγής και συνεπώς της μείωσης της τελικής τιμής του προϊόντος. Μείωση της τιμής μπορεί επίσης να προέλθει από μια στοχευμένη εμπορική πολιτική περιορισμού ή μηδενισμού της κερδοφορίας στις εξαγωγικές συμβάσεις αλλά και από την πτωτική πορεία των ισοτιμιών του εθνικού νομίσματος, στις περιπτώσεις προϊόντων/συστημάτων που η εγχώρια προστιθέμενη αξία είναι υψηλή.
