Ο αστικός μύθος των «υπέρογκων ελληνικών αμυντικών δαπανών»

«Θέλω να αδράξω την ευκαιρία για να επαινέσω την Ελλάδα, καθώς είναι ο ένας από τους πέντε συμμάχους του ΝΑΤΟ, που καταβάλει το 2% του ΑΕΠ του για την Άμυνα -ένας στόχος που έχουμε θέσει, αλλά δεν εκπληρώνεται από όλους. Η Ελλάδα το έχει πράξει ακόμα και σε αυτή τη δύσκολη οικονομικά συγκυρία», ανέφερε κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου με τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, Barack Obama, δίνοντας λαβή για σειρά δημοσιευμάτων στα εγχώρια ΜΜΕ με παραπλανητικούς τίτλους και επιλεκτή ανάγνωση των στοιχείων. Η πραγματικότητα είναι δυστυχώς διαφορετική. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή:

Αμυντικές Δαπάνες είναι το σύνολο των δαπανών ενός Κράτους για το αγαθό της Εθνικής Άμυνας. Στην Ελλάδα υποδιαιρούνται σε τρεις κύριες κατηγορίες δαπανών:

(1) Δαπάνες για την αποζημίωση του Στρατιωτικού και Πολιτικού Προσωπικού (μισθοδοσία, επιδόματα, αποζημιώσεις, ασφαλιστικές εισφορές)

(2) Δαπάνες για την Υποστήριξη και την Λειτουργία (λειτουργικά έξοδα, ασκήσεις, επιχειρήσεις)

(3) Δαπάνες για την απόκτηση και προμήθεια Εξοπλισμών και Υποδομών.

Το ΝΑΤΟ έχει θέσει δύο βασικές κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά τις Αμυντικές Δαπάνες:

• Οδηγία του 2% επί του ΑΕΠ. Τα κράτη-μέλη της Συμμαχίας συμφώνησαν το 2006 να αφιερώνουν τουλάχιστον το 2% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος τους σε Αμυντικές Δαπάνες. Η δέσμευση αυτή υποδηλώνει το δείκτη συνεισφοράς των κρατών-μελών στη συλλογική άμυνα, την αξιοπιστία και την πολιτική δέσμευση.
• Οδηγία του 20% των Αμυντικών Δαπανών. Σύμφωνα με αυτή, οι δαπάνες για την απόκτηση και προμήθεια Εξοπλισμών και Υποδομών θα πρέπει να είναι τουλάχιστον το 20% του συνόλου των Αμυντικών Δαπανών. Στόχος της Οδηγίας είναι η αντιμετώπιση του κινδύνου απαρχαίωσης του στρατιωτικού υλικού, η αύξηση της διαλειτουργικότητας-συμβατότητας των οπλικών συστημάτων και η διατήρηση της τεχνολογικής υπεροχής της ισχυρότερης παγκοσμίως στρατιωτικής συμμαχίας έναντι κάθε απειλής.

A. Ποιες είναι πραγματικά οι Αμυντικές Δαπάνες της Ελλάδας;

Tα στοιχεία που χρησιμοποίησε το ινστιτούτο Bruegel των Βρυξελλών [1] και αναπαρήχθησαν από ελληνικά ΜΜΕ και ιστοσελίδες προέρχονται από την έκθεση Defence Expenditures of NATO Countries (2009-2016) που έδωσε στη δημοσιότητα η Βορειοατλαντική Συμμαχία στις 4 Ιουλίου 2016 [2]. Τα στοιχεία της έκθεσης του ΝΑΤΟ βασίζονται στις αναφορές που αποστέλλουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα τα Υπουργεία Αμύνης των κρατών-μελών και σε αυτήν καταγράφονται μεταξύ άλλων οι Αμυντικές Δαπάνες α) σε Εθνικό Νόμισμα και σε Δολάρια και β) σε τρέχουσες τιμές και σε σταθερές τιμές και ισοτιμίες Δολαρίου 2010.

Μια γρήγορη ματιά στους αναλυτικούς πίνακες της έκθεσης αρκεί για να διαπιστώσει κανείς ότι η εκτίμηση (expected) για Αμυντικές Δαπάνες ύψους 5,831 δισ. ΔΟΛΑΡΙΩΝ της Ελλάδας για το τρέχον έτος (σε σταθερές τιμές 2010) μεταφράζεται σε 4,155 δισ. ΕΥΡΩ σε τρέχουσες τιμές. Πως αναμένεται να δαπανηθούν 4,1 δισ. ΕΥΡΩ το 2016 όταν ο Κρατικός Προϋπολογισμός προβλέπει ανώτατο ποσό δαπανών στον Π/Υ του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας τα 3,1 δισ. ΕΥΡΩ;

Η απάντηση βρίσκεται στη μεθοδολογία υπολογισμού των Αμυντικών Δαπανών που ακολουθεί το ΝΑΤΟ σε συνδυασμό με κάποια πρόσθετη χρηματοδότηση που καλύπτει την εξόφληση ληξιπρόσθεσμων υποχρεώσεων προηγούμενων ετών.

Δύο είναι τα δεδομένα που οφείλουν να συγκρατήσουν οι Έλληνες πολίτες:

Πρώτον. Η Ελλάδα δαπανά σήμερα το ίδιο πόσο με το Βέλγιο, ένα κράτος ίσου πληθυσμιακού μεγέθους που έχει την έκταση της Πελοποννήσου, το οποίο δεν αντιμετωπίζει καμία στρατιωτική απειλή και διατηρεί πλήρως επαγγελματικές Ένοπλες Δυνάμεις 30.174 στελεχών με 1.673 εφέδρους, και περιορισμένο αριθμό χερσαίων, ναυτικών και αεροπορικών οπλικών συστημάτων όταν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις με μόνιμο προσωπικό 85.798 και άνω των 20.000 οπλιτών θητείας και πολλαπλάσιες επιχειρησιακές δυνατοτήτες λόγω της πληθώρας των οπλικών συστημάτων, αναλαμβάνουν διαρκώς αυξανόμενο επιχειρησιακό και κοινωνικό έργο, στη ζώνη αστάθειας της Ανατολικής Μεσογείου. [3]

Δεύτερον. Όπως δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο ΑΝΥΕΘΑ Δ. Βίτσας, «σχετικά με την συνολική εικόνα των αμυντικών δαπανών της Ελλάδας, θα ήθελα να επισημάνω πως τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί μειώσεις της τάξης του 50%, δηλαδή από 6 δισ. ευρώ που ήταν ετησίως προ κρίσης, έχουν φθάσει στα 3 δισ. ευρώ.» [4] Για την ακρίβεια, οι εγγεγραμμένες πιστώσεις του ΥΠΕΘΑ μειώθηκαν την περίοδο 2009-2016, κατά 3,39 δισ. ΕΥΡΩ (ποσοστό 52,02%) και συρρικνώνονται περαιτέρω καθώς το έτος 2017, ο Π/Υ θα ανέλθει στο ποσό των 3.030 εκατ. ΕΥΡΩ (μειωμένος κατά 100,40 εκατ. ΕΥΡΩ από το έτος 2016).

Β. Τι πληρώνουμε σήμερα για την Εθνική Άμυνα;

Οι Απολογισμοί, δηλαδή τα αποτελέσματα εκτελέσεως των Προϋπολογισμών, αποτυπώνουν με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο την πραγματική κατάσταση όσον αφορά τις ελληνικές Αμυντικές Δαπάνες. Με βάση τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, ο Π/Υ του ΥΠΕΘΑ για το Οικονομικό Έτος 2014 διαμορφώθηκε ως ακολούθως:

Σε γενικές γραμμές και παρά την περικοπή σχεδόν του 50% των αρχικά προϋπολογισθέντων εξοπλιστικών δαπανών ( «Πληρωμές για την Εξυπηρέτηση της Δημόσιας Πίστης»), ο Π/Υ του 2014 εκτελέστηκε λίαν επιτυχώς συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη, όπου σημειώθηκαν προβλήματα στην απορρόφηση κονδυλίων με αποτέλεσμα να επιστρέφονται σημαντικά ποσά στο ΥΠΟΙΚ ως αδιάθετα στο τέλος έκαστου έτους. Παράλληλα επιβεβαιώνεται ότι σε ταμειακή βάση, οι Αμυντικές Δαπάνες βρίσκονται κάτω από το όριο του 2% επί του ΑΕΠ.

Μια μεσοσταθμική ανάλυση των Απολογισμών των τελευταίων ετών δείχνει ότι οι Ελληνικές Αμυντικές Δαπάνες κατανέμονται ποσοστιαία ως εξής:

• 67% για την μισθοδοσία του προσωπικού (2 δισ. ΕΥΡΩ)
• 18% για τις λειτουργικές δαπάνες με διαρκώς πτωτική τάση
• 15% για τις εξοπλιστικές δαπάνες με διαρκώς πτωτική τάση, δηλαδή κάτω από το όριο του 20% που έχει θέσει το ΝΑΤΟ ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή ανανέωση του στρατιωτικού εξοπλισμού.

Τα πρώτα στοιχεία για την εκτέλεση των Π/Υ του 2015 και 2016 δείχνουν δραματική συρρίκνωση των πληρωμών για εξοπλιστικές δαπάνες που κατ΄ουσίαν αφιερώνονται για την αποπληρωμή δόσεων παλαιοτέρων προγραμμάτων, υποπρογράμματα εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης υφιστάμενων μέσων, προμήθεια πυρομαχικών και ανταλλακτικών προς συμπλήρωση αποθεμάτων και προγράμματα συντήρησης-υποστήριξης υφιστάμενων μέσων και υποδομών. [5] Σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, τα κονδύλια που κατευθύνονται πλέον σε νέα υποπρογράμματα -πλην δηλαδή των ανειλημμένων υποχρεώσεων- περιορίζονται σε διψήφιο αριθμό εκατομμυρίων ΕΥΡΩ.

Γ. Τι πρέπει να γίνει;

Σε έγγραφο του Προϊσταμένου Οικονομικών Υπηρεσιών του ΥΠΕΘΑ με ημερομηνία 10 Νοεμβρίου 2016 εξειδικεύονται τα μέτρα εξοικονόμησης πόρων και εξορθολογισμού των λειτουργικών δαπανών των Ενόπλων Δυνάμεων ενόψει της σημερινής κατάθεσης του Προϋπολογισμού στη Βουλή. Σε αυτά περιλαμβάνεται η «Αποφυγή δημιουργίας νέων δομών (Μονάδων – Υπηρεσιών) που συνεπάγονται κόστος και συνεχής προσπάθεια αναδιοργάνωσης – αναδιάταξης των ΕΔ με σύσταση δομών μικρότερων, πιο ευέλικτων και με μεγαλύτερη ισχύ πυρός», μέτρο που καταστρατηγείται συστηματικά από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες του ΥΠΕΘΑ και ιδιαίτερα την τελευταία διετία (βλέπε συγκρότηση ΔΙΔΕΡΓΩΝ, ΜΟΜΚΑ, ΥΠΑΑΠΕΔ, εξαγγελίες για νέο Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων στα Ιωάννινα κ.ά). Χαρακτηριστικά δε παραδείγματα της συστηματικής υπονόμευσης της εγκεκριμένης από το ΚΥΣΕΑ «Νέας Δομής Δυνάμεων 2013-2027» και της ανατροπής του αμυντικού σχεδιασμού είναι η (μη) μετεγκατάσταση της 383 ΜΕΕΑ, που πλέον επιχειρεί με μόλις 7 αεροσκάφη, στην 112 ΠΜ και η διατήρηση λειτουργίας των διάσπαρτων Κέντρων Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων [6].

Η προώθηση όλων των απαιτούμενων μέτρων εξορθολογισμού λειτουργικών δαπανών, η διακομματική στήριξη της προσπάθειας αναδιοργάνωσης, η υλοποίηση των στοιχειωδών εξοπλιστικών υποπρογραμμάτων καθώς και η απεμπλοκή του στρατιωτικού προσωπικού από αλλότρια καθήκοντα είναι οι ελάχιστες προϋποθέσεις για τη διατήρηση της υφιστάμενης επιχειρησιακής ετοιμότητας των ΕΔ στο παρατεταμένο ασφυκτικό δημοσιονομικό πλαίσιο.

Σημειώσεις:

[1] Trump, NATO and European defence spending, http://bruegel.org/2016/11/trump-nato-and-european-defence-spending/

[2] Defence Expenditures of NATO Countries (2009-2016), http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_132934.htm

[3] Με βάση τα στοιχεία Σεπτεμβρίου 2016 του Μητρώου Ανθρώπινου Δυναμικού του Ελληνικού Δημοσίου.

[4] Συνέντευξη ΑΝΥΕΘΑ Δημήτρη Βίτσα στην εφημερίδα «Η ΒΡΑΔΥΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ», http://www.mod.mil.gr/mod/el/content/show/36/A113024

[5] Ενδεικτικά, τα 42 υποπρογράμματα που ενέκρινε η η Ειδική Διαρκής Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων της Βουλής στις 30 Ιουλίου 2014, εδώ.

[6] Παρά το γεγονός ότι από το 2011 έχει ληφθεί σχετική απόφαση από τα αρμόδια όργανα της ΠΑ, η υλοποίηση της μετεγκατάστασης παραπέμπεται εκ νέου στις καλένδες καθώς σύμφωνα με απάντηση του ΥΕΘΑ Π. Καμμένου στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου: «Αναφορικά με την ενδεχόμενη μελλοντική μετεγκατάσταση της 383 Μοίρας Ειδικών Επιχειρήσεων και Αεροπυρόσβεσης (ΜΕΕΑ), στην παρούσα φάση, τελεί εν εξελίξει από το ΓΕΑ ο επαναπροσδιορισμός και η επανεξέταση όλων των παραμέτρων που δύνανται να επηρεάσουν τη λήψη σχετικής απόφασης, στο πλαίσιο της μετεξέλιξης της Πολεμικής Αεροπορίας». Βλέπε περισσότερα στο «Μετ΄εμποδίων η αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων», e-Amyna