Εκρηκτικές διαστάσεις έχει λάβει ξανά το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης*, καθώς τους τελευταίους μήνες παρατηρείται μεγάλη αύξηση των μεταναστευτικών ροών, ιδίως μέσω θαλάσσης. Τον Αύγουστο οι αφίξεις λαθρομεταναστών ήταν περίπου 8.200 έναντι 3.400 τον Αύγουστο του 2018, ενώ η ροή συνεχίζεται αμείωτη και τον Σεπτέμβριο, καθώς μόνο την τρέχουσα εβδομάδα (από Δευτέρα 16/9 ως Παρασκευή 20/9) οι νέες αφίξεις λαθρομεταναστών έφτασαν τις 2.323. Η επιδείνωση της κατάστασης είναι φανερή, καθώς στο επτάμηνο Ιανουαρίου – Ιουλίου είχαν ήδη εισέλθει παράνομα στην Ελλάδα 49.800 άτομα. Παράλληλα, οι πρόσφατες σχετικές δηλώσεις του Τούρκου προέδρου Ερντογάν δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για την πρόθεσή του να χρησιμοποιήσει το μεταναστευτικό ως μοχλό εκβιασμού απέναντι στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το ΚΥΣΕΑ συνεδρίασε εκτάκτως στις 31 Αυγούστου για να εξετάσει το θέμα, και αποφάσισε μεταξύ άλλων την αποσυμφόρηση των νησιών με μεταφορά μεταναστών/προσφύγων από τα hot spots σε ήδη υφιστάμενες δομές της ενδοχώρας (ήδη έγινε η μεταφορά με αρματαγωγά του ΠΝ),αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για τη διαδικασία χορήγησης ασύλου, με κατάργηση του δεύτερου βαθμού εξέτασης προσφυγών ώστε προχωρά άμεσα η διαδικασία επαναπατρισμού στις περιπτώσεις απόρριψης του αιτήματος, αύξηση της επιτήρησης των συνόρων, καθώς και των ελέγχων της Αστυνομίας σε νησιά και ηπειρωτική Ελλάδα για τον εντοπισμό λαθρομεταναστών που η αίτησή τους για χορήγηση ασύλου απορρίφθηκε από τα δικαστήρια, αλλά παραμένουν ελεύθεροι στην Ελλάδα.
Τα μέτρα αυτά, και γενικότερα η διαφαινόμενη πρόθεση αντίστασης στη μεταναστευτική πλημμυρίδα είναι οπωσδήποτε μια πρόοδος σε σύγκριση με την προηγούμενη κατάσταση, όπου η ιδεολογική συμπάθεια προς τη λαθρομετανάστευση ήταν έκδηλη. Δεν ήταν τυχαία η ιδεοληπτική αντίδραση του ΣΥΡΙΖΑ στην υπαγωγή της μεταναστευτικής πολιτικής στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης, με το σκεπτικό ότι “είναι πρόβλημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι δημόσιας τάξης”. Άλλωστε το πρόβλημα στη σημερινή μορφή του ξεκίνησε το Μάρτιο του 2015, όταν εκδόθηκε το περίφημο έγγραφο του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας της 3-3-2015 με τίτλο “Νέα πολιτική σχετικά με τις διαδικασίες κράτησης αλλοδαπών”, κατόπιν σχετικής σύσκεψης των τότε αρμόδιων υπουργών Γ. Πανούση και Τ. Χριστοδουλοπούλου, και αφόρητης πίεσης συμβούλων της δεύτερης στους υπηρεσιακούς παράγοντες. Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση του μεταναστευτικού κύματος το 2015-2016.
Τα υπόλοιπα είναι γνωστά: ενθάρρυνση της διέλευσης λαθρομεταναστών προς την Ευρώπη μέσω Ελλάδας με το σλόγκαν “Λιάζονται και εξαφανίζονται”, κλείσιμο των συνόρων από τις χώρες της ΕΕ, συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας ερήμην της Ελλάδας (2016) και μονιμοποίηση των hot spots στα νησιά και αλλού. Γνωστές είναι και οι συνέπειες, αφ’ ενός για τις τοπικές κοινωνίες και αφ’ ετέρου για την εθνική ασφάλεια, καθώς τα hot spots συχνά δημιουργήθηκαν πλησίον στρατοπέδων και ευαίσθητων υποδομών. Άγνωστες παραμένουν μόνο οι λεπτομέρειες σχετικά με τη διαχείριση των κονδυλίων σίτισης, μεταφοράς κλπ. των μεταναστών, όπου οι πρώτες πληροφορίες δείχνουν μέγα σκάνδαλο.
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω (με εξαίρεση τη διερεύνηση των ποινικών ευθυνών για τη διαχείριση των κονδυλίων…) ανήκουν στο παρελθόν. Τα σφάλματα της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ κρίθηκαν από το λαό στις εκλογές και η νέα κυβέρνηση καλείται να τα διορθώσει. Το έργο της είναι δύσκολο, αλλά από αυτό θα κριθεί – και, τουλάχιστον στο μεταναστευτικό, οι πρώτες κινήσεις της νέας κυβέρνησης δείχνουν ανεπαρκείς. Π.χ. η πρόσφατη δημόσια δήλωση του αρμόδιου αν. υπουργού Γ. Κουμουτσάκου ότι εκατομμύρια μεταναστών από το Idlib κατευθύνονται προς τη Σμύρνη και από εκεί προς τα νησιά μας, χωρίς να συνοδεύεται από πειστική εξαγγελία ελληνικής αντίδρασης, θυμίζει ποντίκι που κοιτά υπνωτισμένο το φίδι που θα το καταβροχθίσει, χωρίς να αντιδρά. Επίσης, η πρώτη κίνηση της μεταφοράς μεταναστών από τα νησιά στην ενδοχώρα με αρματαγωγά του ΠΝ ανακούφισε μεν προσωρινά τα νησιά, αλλά υπονόμευσε την ευρύτερη προσπάθεια αποτροπής της μεταναστευτικής ροής, όπως θα δείξουμε παρακάτω.
Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι από το 2015 η Ελλάδα και, δευτερογενώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει περιέλθει σε θέση εκβιαζόμενου από την Τουρκία, που χρησιμοποιεί το ζήτημα της λαθρομετανάστευσης ως μοχλό πίεσης. Η Τουρκία γνωρίζει τη χωρητικότητα των ελληνικών hot spots, και έχει ανά πάσα στιγμή τη δυνατότητα να στείλει τόσους λαθρομετανάστες ώστε να υπερβεί τις ελληνικές αντοχές. Είναι εθνικά κρίσιμο να στερήσει η Ελλάδα αυτό το μοχλό εκβιασμού από την Τουρκία, γιατί αυτός φέρνει την Τουρκία σε μονίμως πλεονεκτική διαπραγματευτική θέση, καθιστώντας την Ελλάδα υποχείριό της. Είναι χαρακτηριστική η εξαγγελθείσα ελληνική “πρωτοβουλία σε επίπεδο ΕΕ για να εκταμιεύσει η Κομισιόν προς την Τουρκία τα κονδύλια που έχουν συμφωνηθεί”: η Τουρκία εκβιάζει και η Ελλάδα αντί να την καταγγείλει γίνεται ο καλύτερος συνήγορός της…
Για να βγει η Ελλάδα από τη θέση του εκβιαζόμενου, το ζήτημα είναι στη βάση του απλό, αλλά στην εφαρμογή του δύσκολο: εφ’ όσον η Ελλάδα δεν έχει σοβαρή δυνατότητα διοχέτευσης των λαθρομεταναστών προς την υπόλοιπη Ευρώπη, πρέπει να πάψουν οι λαθρομετανάστες να έρχονται στην Ελλάδα. Και εφ’ όσον η Τουρκία δεν συνεργάζεται για τον περιορισμό των ροών (το αντίθετο συμβαίνει), η ελληνική πολιτική πρέπει να αποτρέψει ενεργά την παράνομη μετανάστευση προς την Ελλάδα, εξουδετερώνοντας και τον τουρκικό παράγοντα. Πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Το πρόβλημα του Push back
Η απώθηση των λέμβων έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα (στη θάλασσα) όπως και η “επαναπροώθηση” αιτούντων άσυλο (στην ξηρά) είναι πρακτικές αντίθετες στο διεθνές δίκαιο. Ειδικά στη θάλασσα, οι διακινητές συνηθίζουν να τρυπούν τις ελαστικές βάρκες μόλις πλησιάσει σκάφος του ΛΣ, μετατρέποντας την επιχείρηση σε διάσωση ναυαγών, καθώς γνωρίζουν ότι το δίκαιο της θάλασσας και οι πανάρχαιοι ηθικοί κανόνες της ναυτοσύνης επιβάλλουν τη διάσωση των ναυαγών. Στην ξηρά οι δυνατότητες “άτυπης” επαναπροώθησης λαθρομεταναστών προς την Τουρκία είναι πρακτικά μεγαλύτερες, αν και νομικά η πρακτική αυτή απαγορεύεται για αιτούντες άσυλο. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι πρακτικές επαναπροώθησης που ενδεχομένως μπορούσαν να εφαρμοστούν από ελληνικής πλευράς στο παρελθόν (σε ξηρά ή θάλασσα), σήμερα δεν είναι εξ ίσου εύκολο να εφαρμοστούν, λόγω της αυξημένης επιτήρησης των συνοριακών περιοχών, π.χ. με την ευρεία πλέον χρήση UAVs από την Τουρκία, αλλά και με την παρουσία δυνάμεων της FRONTEX, MKO κλπ.
Η ακύρωση του μεταναστευτικού κινήτρου και τα κλειστά κέντρα κράτησης
Το βασικό κίνητρο κάθε παράνομου μετανάστη είναι η μετάβαση, μέσω Ελλάδας, σε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή, στη χειρότερη περίπτωση, η παραμονή και εργασία στην Ελλάδα. Εάν το κίνητρο της μετανάστευσης ακυρωθεί, η μεταναστευτική ροή θα ανακοπεί. Η ακύρωση του κινήτρου μπορεί να γίνει με την επαναφορά των κλειστών δομών κράτησης (τύπου Αμυγδαλέζας) και την ευρεία δημοσιοποίησή της: εάν ο επίδοξος μετανάστης γνωρίζει ότι δεν θα αφεθεί ελεύθερος να “λιάζεται” και να επιχειρεί να ταξιδέψει λαθραία προς την υπόλοιπη ΕΕ, αλλά θα κρατείται σε ένα κλειστό κέντρο, το επικίνδυνο και ακριβό πέρασμα στην Ελλάδα χάνει σε μεγάλο βαθμό το νόημά του. Όσο και αν η Τουρκία προσπαθήσει να διατηρήσει τη “ροή” ως μοχλό εκβιασμού, όταν λείψει το πρωτογενές κίνητρο των ίδιων των μεταναστών η ροή θα μειωθεί. Αντιθέτως, ενέργειες όπως η πρόσφατη μεταφορά μεταναστών από τα νησιά στην ενδοχώρα με αρματαγωγά του ΠΝ προσφέρουν μεν προσωρινή αποφόρτιση, αλλά δίνουν στους μετανάστες το ολέθριο μήνυμα ότι τελικά είναι εφικτός ο στόχος, δηλαδή το πέρασμα από τα νησιά στην ελληνική ενδοχώρα και παραπέρα.
Ως υποστηρικτικά μέτρα μιας πολιτικής “ακύρωσης του μεταναστευτικού κινήτρου” θα πρέπει να προστεθεί η διάλυση όλων των καταλήψεων “αλληλέγγυων” που λειτουργούν ως ανεξέλεγκτες παράλληλες δομές φιλοξενίας μεταναστών (στον τομέα αυτό έχει ήδη γίνει πρόοδος με επιχειρήσεις της αστυνομίας στα Εξάρχεια και άλλες περιοχές) και η άμεση κατάργηση όλων των επιδομάτων που χορηγούνται σε παράνομους μετανάστες και κάθε άλλης διευκόλυνσης, εκτός της φροντίδας των παιδιών (για προφανείς ανθρωπιστικούς λόγους). Η επαναφορά κλειστών δομών κράτησης θα έπρεπε να συνοδευτεί και με μια επικοινωνιακή καμπάνια που θα ενημερώσει κάθε ενδιαφερόμενο για την αλλαγή της ελληνικής πολιτικής, πάνω στο πρότυπο του γνωστού σποτ “No Way” που εντάσσεται στην επιτυχημένη εκστρατεία της Αυστραλίας για την αποτροπή της λαθρομετανάστευσης.
Για όσους τυχόν διαμαρτυρηθούν από νομική άποψη, θα θυμίσουμε ότι η παράνομη είσοδος στην Ελλάδα διαχρονικά είναι αδίκημα (άρθρο 50 του ν. 2910/2001, άρθρο 83 ν. 3386/2005 κ.ά.) που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης. Οι όποιες νομοθετικές ή διοικητικές αλλαγές επέφερε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ για την ανοχή της παράνομης μετανάστευσης είναι εύκολα αντιστρέψιμες με αντίστοιχους νόμους και διοικητικές πράξεις. Ο μόνος περιορισμός είναι το χρονικό όριο προφυλάκισης του άρθρου 6 παρ. 4 του Συντάγματος, εντός του οποίου θα πρέπει να έχει δικαστεί ή να ελευθερωθεί ο κρατούμενος.
Για όσους διαμαρτυρηθούν από ηθική άποψη επικαλούμενοι “αλληλεγγύη στους πρόσφυγες από τη Συρία” κλπ, θα απαντήσουμε κατ’ αρχήν ότι ελάχιστο ποσοστό των μεταναστών είναι πρόσφυγες. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία για το τρέχον έτος, επί συνόλου 36.194 αιτήσεων ασύλου που κατατέθηκαν, μόλις 3.642 αιτήσεις υποβλήθηκαν από Σύριους, ενώ στην πλειονότητά τους οι αιτούντες άσυλο έρχονται από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Σε κάθε περίπτωση η παραμονή σε κλειστές δομές κράτησης είναι απείρως προτιμότερη από ανεξέλεγκτες καταστάσεις τύπου Ειδομένης που προσέβαλαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ή από την παραμονή των μεταναστών σε “στέκια” και καταλήψεις “αλληλέγγυων” χωρίς καμία εγγύηση ασφάλειας, υγείας, μέριμνας για τα παιδιά κλπ.
Τέλος, σε όσους απαντήσουν ότι “δεν είναι εφικτή” η μείωση της μετανάστευσης διότι οι μεταναστευτικές ροές είναι αναπόφευκτο παγκόσμιο φαινόμενο, θα απαντήσουμε ότι οι μεταναστευτικές ροές, όπως το νερό, ακολουθούν τη γραμμή της ελάχιστης αντίστασης. Π.χ. στη γειτονική Βουλγαρία, που επίσης συνορεύει με την Τουρκία από ξηρά και θάλασσα και είναι επίσης πύλη εισόδου προς την ΕΕ, οι μεταναστευτικές εισροές είναι μηδαμινές σε σύγκριση με την Ελλάδα, λόγω της αποτρεπτικής της πολιτικής. Επομένως η άποψη ότι η λαθρομετανάστευση είναι κάτι σαν φυσικό φαινόμενο στο οποίο είναι μάταιη η αντίδραση, είναι στην πραγματικότητα μια έντεχνη μεταμφίεση των ιδεοληψιών υπέρ της λαθρομετανάστευσης που κυβέρνησαν την Ελλάδα την προηγούμενη πενταετία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι, όταν ασκείται αποφασιστική πολιτική (όπως αυτή που εφάρμοσε ο Ν. Δένδιας από το καλοκαίρι του 2012) τα αποτελέσματα είναι θεαματικά:
Πρέπει επιτέλους να γίνει αντιληπτό ότι η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με ωμό εκβιασμό και κατ’ ουσία με υβριδικό πόλεμο από πλευράς της Τουρκίας, και να υπάρξει η ανάλογη αντίδραση. Οι αφίξεις λαθρομεταναστών παρουσιάζουν πλέον χαρακτηριστικά απόβασης, αναίμακτης αλλά πλήρως οργανωμένης, όπως συνέβη την προηγούμενη εβδομάδα στη Συκαμιά της Λέσβου. Με το ρυθμό αυτό, η κατάρρευση των ελληνικών αντοχών είναι απλώς θέμα χρόνου.
Κύριοι της κυβέρνησης, στο θέμα της λαθρομετανάστευσης έχετε ήδη αργήσει, ενώ οι εξελίξεις τρέχουν. Μην εφησυχάζετε από την ευνοϊκή σύγκριση με τους προκατόχους σας, γιατί στο τέλος δεν θα κριθείτε σε σύγκριση με αυτούς. Θα κριθείτε με βάση την επίλυση των προβλημάτων που παραλάβατε, και το μεταναστευτικό είναι από τα δυσκολότερα. Με καθωσπρεπισμούς, φοβίες “μη μας πουν ακροδεξιούς” και “πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο” για διοχέτευση περισσότερων κονδυλίων προς την Τουρκία, δε λύνεται το πρόβλημα. Αναλάβετε ουσιαστική δράση, πριν η κατάσταση ξεφύγει εντελώς.
*Για τη χρήση του όρου “λαθρομετανάστευση” έχουμε γράψει αναλυτικά εδώ.
