Φάκελος ΝΗ-90

Το τελευταίο διάστημα υπήρξαν στοχευμένες διαρροές στον ηλεκτρονικό Τύπο περί πρόθεσης του ΥΠΕΘΑ για μεταπώληση των μεταφορικών ελικοπτέρων (Ε/Π) NH-90 της Αεροπορίας Στρατού, τα οποία -κατά την ίδια πηγή- θα αντικατασταθούν από …μεταχειρισμένα Ε/Π ένοπλης αναγνώρισης OH-58D KIOWA WARRIOR. Για να γίνουν αντιληπτές όλες οι πτυχές της υπόθεσης κρίνεται σκόπιμη μια εκτενής αναφορά στο πρόγραμμα ΝΗ-90 με βάση επίσημα έγγραφα και αναφορές.

Ιστορικό

Το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ), σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Εθνικό Αμυντικό Σχεδιασμό, διαβίβασε τον Ιούλιο 1998 στη Γενική Διεύθυνση Εξοπλισμών, φάκελο αναγκαιότητας-σκοπιμότητας για την απόκτηση νέων μεταφορικών και υγειονομικών Ε/Π. Η παραπάνω ανάγκη κρίθηκε άμεση και επιτακτική, ώστε τα νέα Ε/Π, μαζί με τα υφιστάμενα Ε/Π τύπου CHINOOK, να έχουν τη δυνατότητα αερομεταφοράς 1.300 ανδρών, σε μία διαδρομή, για την κάλυψη των επιχειρησιακών αναγκών του τότε Β΄Σώματος Στρατού, που αποτελούσε τη Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης. Η προμήθεια αποφασίστηκε να υλοποιηθεί σε 2 φάσεις, με την προμήθεια συγκεκριμένου αριθμού νέων Ε/Π, σε καθεμία από αυτές.

Το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο (ΑΣΣ) ενέκρινε τον Ιούλιο 1999 τη μελέτη επιχειρησιακών απαιτήσεων-προδιαγραφών επιδόσεων και, κατόπιν σχετικής πρόσκλησης, πραγματοποιήθηκε επιχειρησιακή αξιολόγηση τριών τύπων Ε/Π, ισάριθμων εταιρειών που ανταποκρίθηκαν (AS532Mk2A2 της EUROCOPTER, Mi-17-IV της KAZAN και UH-60L της SIKORSKY). Το Φεβρουάριο του 2001, το ΑΣΣ, σύμφωνα με τις εισηγήσεις της επιτροπής σύνταξης πίνακα προεπιλογής Ε/Π, αποφάσισε α) την απόρριψη των παραπάνω Ε/Π διότι δεν πληρούσαν τους απαράβατους όρους των μελετών και β) τη σύνταξη νέων μελετών. Οι νέες προδιαγραφές υλοποίησης της προμήθειας εγκρίθηκαν από τα αρμόδια όργανα και, σύμφωνα με αυτές, διαπιστώθηκε ότι υφίσταντο δύο τύποι Ε/Π που ενδεχόμενα τις πληρούσαν: Το Η-92 της εταιρείας SIKORSKY και το ΝΗ-90 της κοινοπραξίας εταιρειών ΝΑΤΟ Helicopter Industries (NHI). Κατά τη χρονική περίοδο που ευρίσκοντο σε εξέλιξη οι διαδικασίες τελικής επιλογής του τύπου Ε/Π (Νοέμβριος 2002), κανένα από τα παραπάνω 2 Ε/Π δεν ευρίσκετο σε επιχειρησιακή χρήση, είχαν πετάξει μόνο τα 5 πρωτότυπά τους, ενώ τα χαρακτηριστικά τους δεν είχαν οριστικοποιηθεί, και μόνο για το ΝΗ-90 είχαν υπογραφεί συμβάσεις, για αριθμό Ε/Π από 8 ευρωπαϊκές χώρες.

Στην εισήγησή του προς το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ), ο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας Γιάννος Παπαντωνίου, ανέφερε τους ακόλουθους τρόπους προμήθειας των Ε/Π: α) Διεθνής δημόσιος μειοδοτικός διαγωνισμός, β) Προμήθεια, μετά από αξιολόγηση προσφορών των 2 εταιρειών, μετά από αποστολή RFP (Request for Proposal), γ) Προμήθεια μετά από αξιολόγηση πληροφοριακών στοιχείων των εταιρειών, μετά την αποστολή RFI (Request for Information) ή δ) Προμήθεια με απευθείας ανάθεση, χωρίς διεξαγωγή διαγωνισμού, του τύπου Ε/Π που θα επιλέξει το ΚΥΣΕΑ. Εισηγούμενος η επιλογή του επιθυμητού τρόπου προμήθειας να γίνει από το ΚΥΣΕΑ, ειδικά δε στην περίπτωση επιλογής του Ε/Π ΝΗ-90, πρότεινε η προμήθεια να γίνει μετά από διαπραγματεύσεις. Η αιτιολόγηση της απ΄ευθείας ανάθεση ήταν η συμμετοχή της χώρας στο πρόγραμμα διεθνούς συμπαραγωγής του ελικοπτέρου, για το οποίο έπρεπε να προηγηθεί η αποδοχή της Ελλάδας στη ΝΑΤΟ Helicopter Management Agency (ΝΑΗΕΜΑ). Για την ιστορία, οι προβλεπόμενες ενέργειες για την ένταξη της χώρας μας στην NAHEMA ξεκίνησαν το 2013 και σήμερα έχουν παραπεμφθεί στις καλένδες.

Τελικά το ΚΥΣΕΑ αποφάσισε στις 25/11/2002 την υλοποίηση του προγράμματος με απευθείας ανάθεση στην NHI, μετά από διαπραγματεύσεις, εντός των ορίων πιστώσεων των 659.000.000 ευρώ, χωρίς επιβάρυνση των οροφών πιστώσεων δανείων μέχρι το έτος 2004. Όπως είχε ανακοινώσει ο τότε ΥΕΘΑ, το πρόγραμμα περιελάμβανε την προμήθεια 32 μεταφορικών Ε/Π ΝΗ-90, 4 υγειονομικών και 6 διαμόρφωσης ειδικών αποστολών με δικαίωμα προαίρεσης (option) για 4 πρόσθετα, με τα οποία «γίνεται δυνατή η μεταφορά 700 ανδρών σε απόσταση 430 μιλίων στο πλαίσιο του Δόγματος της Αμεσης και Ευέλικτης Ανταπόδωσης».

Σύμβαση προμήθειας

Ακολούθως, η Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων διαβίβασε στην ΝΗΙ αίτηση υποβολής προσφοράς, η οποία και στη συνέχεια υποβλήθηκε από την εταιρεία. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, απαιτήθηκε η τροποποίηση από τα αρμόδια συμβούλια του ΓΕΣ, των αρχικά τεθέντων απαράβατων όρων, τους οποίους δεν πληροί το Ε/Π ΝΗ-90, ώστε να προσαρμοστούν στα τεχνικά χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του συγκεκριμένου Ε/Π. Στις 29/08/2003 υπεγράφη η σύμβαση 034Α/03 για την προμήθεια:

(α) 16 μεταφορικών Ε/Π, με κινητήρα RTM.

(β) 4 Ε/Π ειδικών αποστολών, με ίδιο κινητήρα.

(γ) 4 υγειονομικών συλλογών.

(δ) Εξοπλισμού/συσκευών, ανταλλακτικών αρχικής υποστήριξης και ανταλλακτικών κινητήρων.

(ε) Βιβλιογραφίας.

(στ) Εκπαιδεύσεων προσωπικού (ιπτάμενου και τεχνικού).

Το κόστος προμήθειας που προέκυψε από τις διαπραγματεύσεις, ανήλθε στο ποσό των 657.523.069 €. Η σύμβαση ενεργοποιήθηκε την 1/10/2003 με προκαταβολή του 40% της συνολικής συμβατικής τιμής (263.009.228 ευρώ) και προέβλεπε χρονοδιάγραμμα παραδόσεων στο διάστημα μεταξύ 31/12/2005 έως 28/02/2009. Σημειωτέον ότι η σύμβαση περιελάμβανε option για 14 πρόσθετα ελικόπτερα με τιμή προμήθειας μεγαλύτερης από εκείνης των Ε/Π της αρχικής προμήθειας, καθιστώντας άνευ νοήματος την πρόβλεψη δικαιώματος προαίρεσης.

Προβληματικά σημεία

Α. Διαδικασία προμήθειας – Κόστος

Η απόφαση για την προμήθεια των Ε/Π με απ΄ευθείας ανάθεση εκτόξευσε σε δυσθεώρητα ύψη το κόστος του προγράμματος με αποτέλεσμα την απόκτηση σημαντικά μειωμένου αριθμού Ε/Π σε σχέση με την απόφαση του ΚΥΣΕΑ. Το ΥΠΕΘΑ όχι μόνο δεν διαπραγματεύτηκε τη μείωση της τιμής των υπό προμήθεια Ε/Π αλλά υπέγραψε σύμβαση με τιμή ανά Ε/Π κατά πολύ αυξημένη σε σχέση με την έγγραφη προσφορά της εταιρείας και σε κάθε περίπτωση, υψηλότερη σε σχέση με τη τιμή που επιτεύχθηκε από τις σκανδιναβικές χώρες εκείνη την περίοδο (28.501.000 ευρώ για την ελληνική έκδοση Ε/Π τακτικών μεταφορών σε σχέση με 20.200.000 ευρώ της φινλανδικής). Επιπλέον, η σύμβαση επιβαρύνθηκε αδικαιολόγητα κατά 41.600.019 ευρώ, καθώς η χρηματοδότηση της προμήθειας, ενώ αρχικά είχε προβλεφθεί να γίνει μέσω του ΕΜΠΑΕ 2001-2005 από τον προϋπολογισμό και δάνεια, τελικά αποφασίστηκε να γίνει με πρόγραμμα χρηματοδότησης SWAP AGREEMENT, με βάση την από 1/8/2003 απόφαση του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Ως εκ τούτου, το τελικό ύψος της σύμβασης ανήλθε σε 699.123.088 ευρώ.

Β. Όροι

Παρά τη αδυναμία χρηματοδότησης του προγράμματος, όπως μαρτυρά το SWAP AGREEMENT, το ΥΠΕΘΑ συμφώνησε σε εξαιρετικά εμπροσθοβαρή αποπληρωμή της σύμβασης, ορίζοντας ως προκαταβλητέο ποσό στην προμηθεύτρια εταιρεία ποσοστό 40% εκ της συνολικής συμβατικής τιμής, παρά την αρχική πρόβλεψη για πληρωμή προκαταβολής, μη υπερβαίνουσα το 15%. Πλέον αυτών, το ΥΠΕΘΑ αποδέχθηκε τη σύναψη της σύμβασης χωρίς νομότυπη παροχή εγγυήσεως ενώ υπήρξαν παρατυπίες στο ζήτημα των ποινικών ρητρών, του επιτοκίου και των νόμιμων κρατήσεων.

Γ. Εν Συνεχεία Υποστήριξη

Για πολλοστή φορά παρατηρήθηκε το φαινόμενο της μη υπογραφής σύμβασης Εν Συνεχεία Υποστήριξης (Follow On Support: FOS) μαζί με την κύρια σύμβαση προμήθειας οπλικών συστημάτων, και δη αεροπορικών μέσων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διαθεσιμότητά τους.

Δ. Αντισταθμιστικά Ωφέλη (ΑΩ)

Η αρχική πρόβλεψη-απαίτηση για Ελληνική Προστιθέμενη Αξία (ΕΠΑ) ύψους 10% δεν επιτεύχθηκε και περιορίστηκε στο 1,19% και το υπόλοιπο συμπεριλήφθηκε στη Σύμβαση ΑΩ υπ’ αριθμ. 21/2003, η οποία προέβλεπε την υλοποίηση 14 προγραμμάτων Α.Ω. συνολικής πιστωτικής αξίας 919.191.346€ και ενεργοποιήθηκε την 30 Σεπτεμβρίου 2003. Tα εγκεκριμένα προγράμματα ΑΩ με την NΗI ήταν τα ακόλουθα:

Έως το 2011, τα προγράμματα Νο 2, 8, 9 και 11 είχαν υλοποιηθεί πλήρως, τα προγράμματα Νο 1, 7, 10 και 12 ήταν σε εξέλιξη και είχαν υλοποιηθεί μερικώς ενώ τα προγράμματα Νο 3, 4, 5, 6, 13 και 14 δεν είχαν υλοποιηθεί.

Επαναδιαπραγμάτευση

Τα προβλήματα στην ολοκλήρωση της ανάπτυξης των Ε/Π και στην υλοποίηση του αρχικά συμφωνηθέντος χρονοδιαγράμματος παραδόσεων καθώς και η αντιμετώπιση διαφόρων συμβατικών, οικονομικών και νομικών εκκρεμοτήτων, επέβαλαν την επαναδιαπραγμάτευση με την NHI. Κύρια αντικείμενα της η υπ’ αριθ. 3 Τροποποίησης της Σύμβασης 034Α/03, που υπεγράφη στις 5/8/2010, αποτέλεσαν η αποδοχή συγκεκριμένων μόνιμων και προσωρινών Μη Συμμορφώσεων-Αποκλίσεων, η παραλαβή 4 Ε/Π Αρχικής Επιχειρησιακής Ικανότητας+ (IOC+) και 16 Ε/Π Πλήρους Επιχειρησιακής Ικανότητας (FOC), η μετατόπιση του χρονοδιαγράμματος παραδόσεων, η μείωση του πληρωτέου ποσού, η οριστικοποίηση των ανταλλακτικών και του εξοπλισμού αρχικής υποστήριξης και η αναβάθμιση και επέκταση της παρεχόμενης αρχικής υποστήριξης και εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, η NHI ανέλαβε την αποκλειστική ευθύνη της καθυστέρησης, παρέχοντας:

α) μείωση του κόστους προμήθειας κατά 70.030.540 ευρώ (17% επί του κύριου συμβατικού τιμήματος)

β) πίστωση 20.000.000 ευρώ για υλικά και υπηρεσίες εν συνεχεία υποστήριξης

γ) επιπρόσθετα υλικά και υπηρεσίες 30.000.000 ευρώ ενώ

δ) έγινε παρακράτηση ύψους 1.200.000 ευρώ για κάθε ένα από τα πρώτα 4 Ε/Π (μέχρι την ολοκλήρωση της μετασκευής τους σε FOC).

Επιχειρησιακή αξιοποίηση

Με την άφιξη του πρώτου ζεύγους Ε/Π ΝΗ-90 στις 7/6/2011 στο Αεροδρόμιο Μεγάρων, ξεκίνησε η εντατική εκπαίδευση του προσωπικού (χειριστών και τεχνικών) του 2ου Τάγματος Ελικοπτέρων Αεροπορίας Στρατού (ΤΕΑΣ) στον τύπο. Η εκπαίδευση διεξήχθη με μέριμνα της ΝΗΙ, η οποία σύμφωνα με τις συμβατικές της υποχρεώσεις όφειλε να παράσχει 640 ώρες πτητικής εκπαίδευσης και τις ανάλογες ώρες εκπαίδευσης σε εξομοιωτή πτήσεων.

Μέχρι τα μέσα του 2014 είχε υλοποιηθεί η εκπαίδευση του συνόλου των χειριστών στον τύπο και η αξιοποίηση των υγειονομικών συλλογών (MEDEVAC) ενώ τα ΝΗ-90 εντάχθηκαν πλήρως στον επιχειρησιακό σχεδιασμό, συμμετέχοντας σε σειρά εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα, η αρμόδια κοινοβουλευτική Επιτροπή ενέκρινε στις 30/07/2014 τη σύναψη σύμβασης FOS για τα ελικόπτερα ΝΗ-90, ύψους 75.500.000 ευρώ, με το ΓΕΣ να επισημαίνει τότε σε απάντηση δημοσιευμάτων που κινούνταν στα όρια του λαϊκισμού, πως «η εν συνεχεία υποστήριξη Μεταφορικών Ε/Π NH-90 αφορά στην υποστήριξη του στόλου των 20 συνολικά Ε/Π του τύπου NH-90 προκειμένου να επιτευχθεί η πλήρης και διαρκής διαθεσιμότητά τους, και επιπλέον η βέλτιστη και αποτελεσματικότερη συντήρηση του συνόλου των υποσυστημάτων του Ε/Π».

Κυβιστήσεις

Βάσει του χρονοδιαγράμματος παραδόσεων, το 12ο Ε/Π (και πρώτο Ε/Π διαμόρφωσης ειδικών επιχειρήσεων) επρόκειτο να παραληφθεί στις 19/02/2015, ωστόσο κατόπιν εντολής του υπουργού Εθνικής Άμυνας Πάνου Καμμένου δεν παρελήφθη «έως ότου βρεθεί λύση στο πρόβλημα της τεχνικής υποστήριξης, εξαιτίας του οποίου παραμένουν καθηλωμένα τα 9 από τα 11 ελικόπτερα». Επ΄αυτού διαψεύστηκε σχεδόν άμεσα από τον υφιστάμενό του, ΑΝΥΕΘΑ Κώστα Ήσυχο, ο οποίος δήλωσε ότι «πετούν 7 από τα 11 Ε/Π» αλλά και από την πραγματικότητα αφού η επιχειρησιακή αξιοποίηση του τύπου συνεχίστηκε κανονικά, χάρη στο υψηλό αίσθημα ευθύνης και τις προσπάθειες του προσωπικού. Σημειωτέον πως ο τότε Α/ΓΕΣ Στρατηγός Χρ. Μανωλάς είχε εισηγηθεί την παραλαβή του πρώτου ελικοπτέρου διαμόρφωσης ειδικών επιχειρήσεων από την Γαλλία, ασχέτως της υπογραφής του πρωτοκόλλου οριστικής παραλαβής, της καταβολής της τελευταίας δόσης ή της παράλληλης δικαστικής διερεύνησης της σύμβασης.

Όπως εύστοχα είχε επισημάνει ο έγκριτος Ηλίας Νταλούμης στο περιοδικό Άμυνα & Διπλωματία, το πραγματικό αίτιο για το μπλοκάρισμα της υπόθεσης μάλλον είχε να κάνει με την οικονομική ανεπάρκεια και επιδιώχθηκε η αναστολή των πληρωμών δια της μη παραλαβής των Ε/Π. Με βάση τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, το ΥΠΕΘΑ είχε αποπληρώσει το 70% του συμβατικού τιμήματος και όφειλε να καταβάλει την τελευταία δόση των 110.000.000 ευρώ ενώ εκκρεμούσε η υπογραφή της Σύμβασης FOS, ύψους 75.500.000 ευρώ. Τελικά διαπιστώθηκε πως η άρνηση παραλαβής των Ε/Π συνεπάγεται επιβάρυνση του Δημοσίου με έξοδα φύλαξης και δόθηκε εντολή για την επανέναρξη των παραλαβών.

Tην ώρα που το πρόγραμμα περνάει στη φάση της ωριμότητας, με την συμπλήρωση άνω των 100.000 ωρών πτήσης από 270 συνολικά Ε/Π, στην Ελλάδα υπάρχουν (;) δεύτερες σκέψεις για το ΝΗ-90. Το γεγονός ότι το ΓΕΣ βρίσκεται για πρώτη φορά τόσο κοντά στην κάλυψη της επιχειρησιακής του απαίτησης για δυνατότητα αερομεταφοράς 1.300 ανδρών (με την παραλαβή των πρόσθετων Ε/Π CΗΙΝΟΟΚ και του συνόλου των NH90) αποτελεί μάλλον ασήμαντη λεπτομέρεια.