Η αυταρχικότητα του Recep Tayyip Erdogan που «οδηγεί την Τουρκία προς μια πιο ισλαμική κατεύθυνση» και το γεγονός ότι οι προτεραιότητες των ΗΠΑ και της Τουρκίας στη Συρία είναι διαφορετικές, αναδεικνύονται σε απόρρητη ενημέρωση που έγινε στο Πεντάγωνο σε συνεργάτες της Hillary Clinton από στελέχη του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας, παρουσία του υπουργού Ashton Carter. Η ενημέρωση περιλαμβάνεται σε ηλεκτρονικό μήνυμα, που απέστειλε στις 17 Ιανουαρίου 2016 και ώρα 16:54, ο Stu Eizenstat, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Αυστρία και στενός συνεργάτης της Clinton στον Jake Sullivan, επικεφαλής των συμβούλων της υποψήφιας του Δημοκρατικού Κόμματος για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και επικρατέστερος για επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (NSC) σε περίπτωση εκλογής της.
Στο διαβαθμισμένο ηλεκτρονικό μήνυμα που διέρρευσε από τον ιστότοπο WikiLeaks αποκαλύπτεται μεταξύ άλλων ότι η πραγματική θέση της Ουάσιγκτον για την κατάρριψη του ρωσικού Su-24 είναι διαφορετική από αυτήν που δημοσιοποιήθηκε καθώς χαρακτηρίζεται προκλητική ενέργεια του ίδιου του Erdogan. (“He has acted provocatively in recent weeks”).
Ακολουθεί το κείμενο της ενημέρωσης:
Αγαπητέ Jake,
Γνωρίζω πως το τελευταίο πράγμα που σε ενδιαφέρει είναι η Τουρκία και το ISIS που συζητούνται απόψε (σ.σ. στην τηλεμαχία μεταξύ Clinton και Sanders) – και ελπίζω αυτή να εστιαστεί στη μη εκλεξιμότητά του και στο ότι η συμμετοχή του εγγυάται μια ρεπουμπλικανική νίκη, καθώς ο σοσιαλισμός δεν είναι αποδεκτός σε ευρύ σώμα ψηφοφόρων –στην Αϊόβα. Ελπίζω όμως να είναι χρήσιμα στο μέλλον. Τα παρακάτω είναι μια περίληψη -χωρίς απόρρητα στοιχεία- από την συνάντηση του γραφείου αμυντικής πολιτικής, στην οποία συμμετείχε, στο τελευταίο μέρος της και ο υπουργός Άμυνας (των ΗΠΑ) Ashton Carter. Μας ζήτησε να δούμε τον ρόλο της Τουρκίας σε σχέση με το Ισλαμικό Κράτος. Στη διήμερη συνεδρία ενημερωθήκαμε για ορισμένα θέματα ασφαλείας από τέσσερις πρώην πρέσβεις των ΗΠΑ στην Τουρκία και από τρεις ειδικούς. Αυτή είναι η περίληψη:
1. Η Τουρκία είναι ένας πολύ δύσκολος σύμμαχος. Ο κ. Erdogan οδηγεί την Τουρκία προς μια πιο ισλαμική κατεύθυνση. Τσακίζει τις ανεξάρτητες δημοσιογραφικές φωνές, την αντιπολίτευση και όποιον, κατά τη γνώμη του, στέκεται απέναντί του, περιλαμβανομένων των στρατιωτικών – 15% των υψηλόβαθμων αξιωματικών έχει συλληφθεί. Μετά από μια αρχική εκλογική αποτυχία έχει αποθρασυνθεί από την επιτυχία που ακολούθησε όταν έπαιξε τα χαρτιά περί εθνικής ασφάλειας και αυτό του λαϊκισμού και κέρδισε την υποστήριξη πολλών συντηρητικών πέραν του κόμματός του. Από τις εκλογές και μετά σταμάτησε τις συνομιλίες με το ΡΚΚ και δεν καταδίωξε μόνο αυτό αλλά όλους τους Κούρδους γενικά. Ορισμένοι από τους πρώην πρέσβεις και τους ειδικούς πιστεύουν πως ο Ερντογάν οδηγεί τη χώρα του σε εμφύλιο πόλεμο.
2. Βασικός στόχος του Erdogan είναι να κάνει δημοψήφισμα με το οποίο θα αλλάξει το Σύνταγμα και θα καταστεί κυβερνών πρόεδρος. Θέλει να εγκαθιδρύσει ένα ισχυρό προεδρικό σύστημα. Γνωρίζει όμως πως ακόμα και μετά την εκλογική του νίκη δεν είναι δεδομένο ότι θα το επιτύχει. Γνωρίζει επίσης ότι η τουρκική οικονομία επιβραδύνεται και πρέπει να προσπαθήσει στο πεδίο αυτό για να κερδίσει το δημοψήφισμα. Είτε όμως κερδίσει είτε όχι οι ΗΠΑ πρέπει να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι ο Ερντογάν θα είναι ο κύριος συνομιλητής τους για πολλά ακόμα χρόνια.
3. Η κυβέρνησή του δεν είναι ισχυρή και είναι αυτός που λαμβάνει τις αποφάσεις σε όλα τα σημαντικά ζητήματα.
4. Οι δικές του και οι δικές μας βασικές προτεραιότητες είναι διαφορετικές. Εμείς πολεμούμε το ISIS στην Συρία και το Ιράκ. Αυτός πολεμά το ΡΚΚ και την απειλή της κουρδικής ανεξαρτησίας στην Τουρκία, τη βόρεια Συρία και το Ιράκ. Πιστεύει πως οι ΗΠΑ δεν είναι αρκούντως προσεκτικές έναντι των ανησυχιών ασφαλείας της Τουρκίας, του ΡΚΚ περιλαμβανομένου, παρά το γεγονός ότι το θεωρούμε τρομοκρατική οργάνωση. Βλέπει την υποστήριξή μας προς το YPG των Κούρδων στην Συρία, που αποτελούν τους πλέον αποτελεσματικούς μαχητές κατά του ISIS, ως απειλή για την Τουρκία. Έχει καλές σχέσεις με άλλους Κούρδους, όπως ο Barzani στο Ιράκ, τους οποίους δεν θεωρεί απειλή.
5. Η εξωτερική του πολιτική βασιζόταν στο δόγμα της μη ύπαρξης αντιπάλων στα σύνορά του. τώρα όμως αντιμετωπίζει χάος και συγκρούσεις. Φοβάται, δικαίως, έναν ιρανικό, ρωσικό, κουρδικό άξονα. Αυτό, σε συνδυασμό με την επιβράδυνση της τουρκικής οικονομίας, το υψηλό του χρέος και την συμμετοχή του στο ΝΑΤΟ μας προσδίδει πλεονέκτημα. Πράγματι ένας από τους λόγους που προωθεί την επανασύσφιξη των σχέσεων με το Ισραήλ είναι ο φόβος της απομόνωσης. Δηλώνει ανοικτά πως θέλει να αποκαταστήσει τις σχέσεις με το Ισραήλ. Κατά συνέπεια ίσως δείξει πιο διαλλακτική στάση και στην Κύπρο με μια νέα κυβέρνηση εκεί. Όλα αυτά μας δίνουν τη δυνατότητα να οδηγήσουμε τον Ερντογάν περισσότερο προς τη Δύση, όπως και τα ευρωπαϊκά κονδύλια που του δίνονται για τους Σύρους πρόσφυγες τον στρέφουν περισσότερο προς την ΕΕ.
6. Έχει δράσει προκλητικά τις τελευταίες εβδομάδες. Η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους που παραβίασε τον τουρκικό εναέριο χώρο για μόλις 17 δευτερόλεπτα και η ανάπτυξη αρμάτων μάχης στην Συρία αποτελούν τα παραδείγματα. Επειδή η Τουρκία ανήκει στο ΝΑΤΟ, αυτές οι ενέργειες εμπεριέχουν τον κίνδυνο εμπλοκής και των ΗΠΑ.
7. Περίπου το 50% των Κούρδων της Τουρκίας είναι πλήρως ενταγμένοι στην τουρκική κοινωνία και έχουν τα τουρκικά ως πρώτη τους γλώσσα. Καθώς όμως ο Erdogan επιτίθεται στους Κούρδους νιώθουν και αυτοί ότι απειλούνται.
8. Το ζήτημα του εξαναγκασμού της Τουρκίας να σφραγίσει περισσότερο τα σύνορά της με την Συρία είναι δύσκολο, δεδομένου ότι από αυτά δεν περνούν μόνο οι μαχητές του ISIS, αλλά και δυνάμεις που μάχονται τον Άσαντ και άλλες που μάχονται το ISIS.
9. Ο Erdogan θεωρεί ότι οι ΗΠΑ χρειάζονται την Τουρκία περισσότερο από ότι η Τουρκία χρειάζεται τις ΗΠΑ. Υπάρχει διάσταση απόψεων στην Ουάσινγκτον για το πώς πρέπει το πρόβλημα αυτό να αντιμετωπισθεί. Ορισμένοι θεωρούν πως πρέπει να υιοθετηθεί σκληρότερη στάση ώστε να εξέλθει της πλάνης του, αλλά οι περισσότεροι θεωρούν πως πρέπει να αναζητηθούν τρόποι ώστε να επαναπροσεγγίσει τις ΗΠΑ μέσω των αδυναμιών της τουρκικής οικονομίας και των προβλημάτων ασφαλείας που αντιμετωπίζει.
10. Αρκετοί ειδικοί εξέφρασαν την άποψη πως το μεταίχμιο της στροφής του Erdogan προς τον αυταρχισμό και τον ισλαμισμό ήταν η κατάληξη των ενταξιακών συνομιλιών με την ΕΕ. Όλοι αναλογιζόμαστε ότι είναι δύσκολο για την ΕΕ να ξαναρχίσει τις συνομιλίες, αλλά οι συζητήσεις μερικών κεφαλαίων μπορούν να προχωρήσουν. Ο Kissinger πιστεύει ότι είναι φαντασίωση να πιστεύει κανείς πως ο Ερντογάν θα γίνει φιλοδύτικός καθώς είναι ισλαμιστής, αλλά βλέπει πεδία συνεργασίας όσον αφορά τα κοινά προβλήματα ασφαλείας.
11. Για να ενθαρρύνουμε τον Ερντογάν να ξαναρχίσει συνομιλίες με το ΡΚΚ πρέπει οι ΗΠΑ να ακολουθήσουν πιο σκληρή ρητορική καταδίκης της βίας της οργάνωσης αυτής.
12. Ακόμα και μετά την στροφή προς το Ισλάμ η Τουρκία παραμένει η πλέον δημοκρατική και φιλοδυτική χώρα σε σχέση με άλλες μουσουλμανικές στην περιοχή. Η επιχειρηματική της κοινότητα και στοιχεία των ενόπλων δυνάμεων και το 45% του πληθυσμού είναι φιλοδυτικοί.
13. Πρέπει να αναζητήσουμε μια συναλλακτική σχέση με την Τουρκία καθώς μια στρατηγική σχέση μαζί της είναι δύσκολη. Υπάρχουν συγκεκριμένα βήματα που πρέπει να γίνουν. Ωστόσο υπάρχει υποστήριξη για την ιδέα μου περί ενάρξεως στρατηγικού διαλόγου μαζί της, όπως συμβαίνει και με την Κίνα, για καλύτερη κατανόηση των ανησυχιών τους και εξεύρεση των σημείων όπου τα συμφέροντά μας συμπίπτουν. Επίσης πρέπει να ενεργοποιήσουμε την σχέση Τουρκίας-ΝΑΤΟ. Και πάλι, καθώς νιώθει πιο ευάλωτη από ποτέ, δεδομένης της κατάστασης στην περιοχή, έχουμε πλεονέκτημα.
14. Η Τουρκία επιθυμεί τη δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στην Συρία για να προστατευθούν οι πρόσφυγες και να μην εισέρχονται στο έδαφός της. Αυτό όμως μπορεί να γίνει μόνο με την αποστολή χερσαίων δυνάμεων.
15. Ένα σημείο σύγκλισης μπορεί να είναι το Ιράν αν τηρήσουμε σκληρότερη γραμμή απέναντί του. Έχουμε άλλωστε κοινές ανησυχίες σε θέματα ασφαλείας – Ιράν, Ρωσία, Άσαντ.
16. Η Τουρκία είναι εκνευρισμένη διότι δεν συμμετέχει στις συζητήσεις για την συμφωνία ΤΤΙΡ και φοβάται πως θα χάσει τις αγορές σε ΕΕ και ΗΠΑ. Πρέπει να της καταστήσουμε σαφές πως θα μπορούσε μετά την υπογραφή της συμφωνίας να προσχωρήσει. Επίσης μπορούμε να τονίσουμε την σημασία της Τουρκίας ως ενεργειακού κόμβου στην περιοχή. Μπορούμε να βοηθήσουμε περισσότερο και μέσω του ΔΝΤ, την οικονομία της. Ελπίζω τα ανωτέρω να βοήθησαν.
Stu Eizenstat
Mε πληροφορίες του Μιχάλη Ιγνατίου.
