Στις 25 Μαϊου 2018 δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Πολεμικού Ναυτικού “Πρόσκληση τεχνικού διαλόγου για προμήθεια τορπιλών βαρέως τύπου και ολοκλήρωση αυτών στα οπλικά συστήματα ISUS 90-15 και ISUS-90-46 των υ/β τ.214 και υ/β Ωκεανός”. Με τον τρόπο αυτόν ενεργοποιείται η διαδικασία του μη δεσμευτικού διαλόγου μεταξύ της Διεύθυνσης Εξοπλισμών του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού (ΓΕΝ/ΔΕΞ) και των ενδιαφερόμενων εταιρειών-προμηθευτών, που προβλέπεται στο άρθρο 31 του ν. 3978/2011. Η διαδικασία κατά την πρόσκληση θα διαρκέσει ως τις 16 Ιουλίου 2018, αλλά η προθεσμία μπορεί, βάσει του νόμου, να παραταθεί επ’ αόριστον με απόφαση του ΥΕΘΑ. Αν δεν υπάρξει παράταση, η εύλογη συνέχεια θα είναι η προκήρυξη διαγωνισμού για την προμήθεια των τορπιλών, με την υποβολή των προσφορών να αναμένεται τουλάχιστον 36 ημέρες μετά τη δημοσίευση προκήρυξης ή την αποστολή προσκλήσεων στις εταιρείες (αναλόγως διαδικασίας που θα επιλεγεί).
Τίθεται βέβαια το ερώτημα, γιατί το ΓΕΝ επιλέγει την (χρονοβόρα και προαιρετική κατά το νόμο) διαδικασία του τεχνικού διαλόγου για την προμήθεια των τορπιλών, δηλαδή ενός όπλου που δεν είναι πειραματικό ή υπό διαμόρφωση ώστε να απαιτείται τεχνικός διάλογος. Δεδομένου ότι για τις τορπίλες υποβρυχίων το ΠΝ έχει καθορίσει τις επιχειρησιακές του απαιτήσεις ήδη από τον προηγούμενο διαγωνισμό και σε γενικές γραμμές γνωρίζει τις διαθέσιμες λύσεις, η εύλογη κίνηση θα ήταν η προκήρυξη διαγωνισμού και όχι τεχνικού διαλόγου, ώστε να κερδηθεί χρόνος.
Μία απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι ο τεχνικός διάλογος αφορά το ζήτημα της ολοκλήρωσης των τορπιλών στο σύστημα μάχης των υποβρυχίων: υπενθυμίζεται ότι το 2002 ο διαγωνισμός προμήθειας 51 τορπιλών για τα υποβρύχια τύπου 214 του ΠΝ, στον οποίο συμμετείχαν οι εταιρίες STN Atlas Elektronik (νυν Atlas Elektronik) και Whitehead Alenia Sistemi Subacquei (WASS – νυν Leonardo) με τις τορπίλες DM2A4 και Black Shark αντίστοιχα, είχε αναδείξει νικήτρια την ιταλική εταιρεία με προσφορά 58 εκ. Ευρώ. Η Atlas Elektronik, κατασκευάστρια του συστήματος διαχείρισης μάχης ISUS 90-15 των υποβρυχίων, απαίτησε το εξωπραγματικό ποσό των 72 εκατ. ευρώ για την ολοκλήρωση της ιταλικής τορπίλης σε αυτό, με αποτέλεσμα η προμήθεια να οδηγηθεί σε αδιέξοδο. Ωστόσο, από το 2002 έχει μεσολαβήσει η πιστοποίηση της τορπίλης Black Shark στο σύστημα διαχείρισης μάχης ISUS 90 των υποβρυχίων Τύπου 209PN του Πορτογαλικού Ναυτικού, με αποτέλεσμα την υπέρβαση του προβλήματος.
Επομένως το ερώτημα της σκοπιμότητας της έναρξης “τεχνικού διαλόγου” επανέρχεται. Η “πονηρή” απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι η έναρξη τεχνικού διαλόγου (και ενδεχομένως η παράτασή του) είναι ένας ανέξοδος τρόπος για να επιδείξει κινητικότητα στο θέμα των τορπιλών η πολιτική ηγεσία, εφ’ όσον δεν σκοπεύει να διαθέσει κονδύλια για την συγκεκριμένη προμήθεια. Επειδή όμως έστω και αυτή η ανέξοδη κινητικότητα σχετικά με τις τορπίλες είναι προτιμότερη από την ακινησία, θα αφήσουμε για την ώρα τις υποψίες μας κατά μέρος και θα επανέλθουμε αν επιβεβαιωθούν. Με την ευχή λοιπόν να προχωρήσει τελικά η προμήθεια των τορπιλών, ας εξετάσουμε κατ’ αρχήν τις απαιτήσεις του ΠΝ και στη συνέχεια τις πιθανές υποψηφιότητες:
Σύμφωνα με την δημοσιευθείσα πρόσκληση τεχνικού διαλόγου, τα γενικά επιθυμητά επιχειρησιακά χαρακτηριστικά της νέας τορπίλης είναι τα ακόλουθα:
α. Να είναι διπλού ρόλου (εναντίον πλοίων επιφανείας και υποβρυχίων).
β. Να είναι αυτοκατευθυνόμενη με δυνατότητα ενεργητικής και παθητικής ακροάσεως, καθώς και συνδυασμού αυτών.
γ. Να είναι τηλεκατευθυνόμενη μέσω αγωγού επικοινωνίας.
δ. Να είναι εξοπλισμένη με πυροδοτικό κρουστικό και προσεγγίσεως.
ε. Να βάλλεται από βάθος μεγαλύτερο των 400 μέτρων.
στ. Να έχει μέγιστη ταχύτητα άνω των 50 κόμβων.
ζ. Να έχει δυνατότητα αυτόματης προσαρμογής της ταχύτητας της και του βάθους στη φάση της ανακατεύθυνσης / επίθεσης.
η. Να έχει δυνατότητα εντοπισμού και προσβολής ακίνητων στόχων επιφανείας και Υ/Β.
θ. Να έχει δυνατότητα αναγνώρισης και αντιμετώπισης αντιμέτρων.
ι. Να έχει διάταξη για την προστασία του βάλλοντος Υ/Β.
ια. Οι συσσωρευτές τορπίλης γυμνασίων θα πρέπει να παρέχουν τουλάχιστον 50 εγγυημένους κύκλους φορτίσεως / εκφορτίσεως.
ιβ. Η Τ/Λ γυμνασίων να έχει τη δυνατότητα λεπτομερούς καταγραφής της συμπεριφοράς της και να διαθέτει δυνατότητα αποθήκευσης όλων των στοιχείων που απαιτούνται για την ανάλυση της διαδρομής της, καθώς και να διαθέτει φανό πορείας, φανό ενδείξεως θέσεως και Noise Maker.
Ως πιθανές υποψηφιότητες τορπιλών φαίνονται η Black Shark της Leonardo Defence Systems (ενδεχομένως στην εξελιγμένη έκδοση Nuovo Siluro Pesante / Black Shark Advanced), η γερμανική SeaHake (μετεξέλιξη της DM2A4 της Atlas Elektronik), η αμερικανική Mk48 (Raytheon) καθώς και η F21 της γαλλικής DCNS.
Παρ’ ότι οι προδιαγραφές της πρόσκλησης δεν θέτουν σχετικό περιορισμό, η παραδοσιακή προτίμηση του ΠΝ σε τορπίλες ηλεκτρικής και όχι θερμικής πρόωσης καθιστά απίθανη την επιλογή της τορπίλης Mk48. Η τορπίλη αυτή, η οποία αποτελεί τυπικό εξοπλισμό των υποβρυχίων του USN, εξελίχθηκε με κύριο κριτήριο τη δυνατότητα αντιμετώπισης σοβιετικών επιθετικών υποβρυχίων πυρηνικής πρόωσης, με δυνατότητες ανάπτυξης ταχύτητας της τάξης των 40 kts και κατάδυσης σε μεγάλο βάθος, την οποία εξασφάλιζε η ναυπήγηση από τιτάνιο. Για το λόγο αυτό διαθέτει σύστημα θερμικής πρόωσης, στηριζόμενο σε εξακύλινδρο εμβολοφόρο κινητήρα, τροφοδοτούμενο με μονοπροωθητικό καύσιμο Otto II, το οποίο στηρίζεται σε νιτρώδη εστέρα. Παρά τις διαβεβαιώσεις της κατασκευάστριας Raytheon ότι το εν λόγω καύσιμο είναι εξαιρετικά σταθερό, μη διαβρωτικό, μη ευαίσθητο σε κραδασμούς και εγκυμονεί χαμηλό κίνδυνο πυρκαγιάς, ο χειρισμός του απαιτεί εγγενώς μεγαλύτερες προφυλάξεις σε σύγκριση με οποιοδήποτε σύστημα ηλεκτρικής πρόωσης. Επίσης, κατά λογική αναγκαιότητα, το σύστημα θερμικής πρόωσης παράγει εντονότερη ηχητική υπογραφή σε σύγκριση με οποιοδήποτε σύστημα ηλεκτρικής πρόωσης, καθώς και καυσαέρια, τα οποία είναι ορατά με τη μορφή φυσαλίδων στο απόρρευμα της τορπίλης.
Συνεκτιμώντας τα προηγούμενα χαρακτηριστικά, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η προτίμηση του ΠΝ για τορπίλες ηλεκτρικής πρόωσης είναι τεχνικά και επιχειρησιακά δικαιολογημένη. Κύριοι εκπρόσωποι της κατηγορίας αυτής είναι οι τορπίλες SeaHake mod4 και Black Shark, καθώς και η F21 που αποτελεί το αναβαθμισμένο γαλλικό έκδοχο της Black Shark.
Η πρώτη αποτελεί όπλο τμηματικής σχεδίασης, καθ’ όσον η προσθαφαίρεση 1-3 τμημάτων συσσωρευτή, τα οποία βρίσκονται στο μέσον του, μετά τον αισθητήρα καθοδήγησης και την πολεμική κεφαλή, μεταβάλλει το ολικό μήκος και συνεπώς το βεληνεκές του. Ο συσσωρευτής 86 στοιχείων Ψευδαργύρου-Οξειδίου του Αργύρου (Zn-AgO) επιτυγχάνει χαμηλότερη ενεργειακή πυκνότητα μάζας, σε σύγκριση με εκείνον της τορπίλης Black Shark, ο οποίος στηρίζεται σε στοιχεία Αλουμινίου-Οξειδίου του Αργύρου (Al-AgO). Στην εξαγωγική έκδοση SeaHake mod4 ER, η χρήση τεσσάρων τμημάτων συσσωρευτή εξασφαλίζει βεληνεκές της τάξης των 140 km, το οποίο αποτελεί την κορυφαία επίδοση διεθνώς. Η έκδοση αυτή διαθέτει τη δυνατότητα δορυφορικής ναυτιλίας και αμφίδρομης επικοινωνίας, χάρη σε τμήμα Εκτεταμένου Βεληνεκούς (Extended Range: ER), το οποίο εγκαθίσταται έμπροσθεν των τμημάτων συσσωρευτή και περιλαμβάνει ιστό που εκτείνεται υψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας. Εκδόσεις που δεν περιλαμβάνουν το τμήμα αυτό καθοδηγούνται από το φορέα εξαπόλυσης μέσω καλωδίου οπτικής ίνας διαμέτρου 30 μm, σε αποστάσεις της τάξης των 50 km. Με τη χρήση οπτικής ίνας επιτυγχάνεται πολλαπλασιασμός κατά πολλές τάξεις μεγέθους του ρυθμού μετάδοσης δεδομένων, σε σύγκριση με το αντίστοιχο συμβατικό καλώδιο χαλκού της τορπίλης Mk48 Mod6. Καλώδιο οπτικής ίνας χρησιμοποιείται επίσης στην τορπίλη Black Shark. Παράλληλα, η οπτική ίνα διαθέτει πλευστότητα και είναι κατά πολύ ελαφρύτερη, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζει αρνητικά τις επιδόσεις του όπλου. Σε σύγκριση με τη θερμική πρόωση της τορπίλης Mk48, τα συστήματα ηλεκτρικής πρόωσης των τορπιλών SeaHake mod4 και Black Shark επιτυγχάνουν χαμηλότερη πυκνότητα ισχύος (power density), όμως οι επιδόσεις βάθους κατάδυσης και μέγιστης ταχύτητας, της τάξης των 50 kts ή και υψηλότερης, είναι επαρκέστατες για την προσβολή οποιουδήποτε υποβρύχιου ή μη στόχου. Αντίθετα, η ηχητική υπογραφή τους είναι κατά πολύ χαμηλότερη, με αποτέλεσμα τη σημαντική καθυστέρηση της προειδοποίησης του στόχου κατά τις φάσεις προσέγγισης και επίθεσης. Παράλληλα υπενθυμίζεται ότι η υψηλότερη ηχητική υπογραφή υπονομεύει την αποτελεσματικότητα του παθητικού αισθητήρα της τορπίλης σε όχι τόσο σε ωκεάνιο όσο σε παράκτιο περιβάλλον, όπου τα ηχητικά κύματα ανακλώνται στον πυθμένα ή σε εξάρσεις του.
Πλεονέκτημα της τορπίλης Black Shark έναντι των ανταγωνιστριών της αποτελεί το μικρότερο βάρος της, της τάξης των 1.200 kg, έναντι 1.700 της Mk48 Mod6, με ενδιάμεσο εκείνο της SeaHake mod4. Το μικρότερο βάρος συνεπάγεται χαμηλότερη ελάχιστη ταχύτητα, επιθυμητό χαρακτηριστικό προκειμένου να αποφεύγεται η εκδήλωση σπηλαίωσης ή, εναλλακτικά, η βύθιση της τορπίλης κατά τη φάση της εξαπόλυσης. Αντίθετα, η φημολογούμενη υψηλότερη ελάχιστη ταχύτητα της τορπίλης Mk48 συνεπάγεται περαιτέρω επιβάρυνση του ήδη εντονότερου ηχητικού ίχνους της. Την πρόωση της τορπίλης SeaHake mod4 αναλαμβάνει κινητήρας μόνιμης μαγνήτισης, ισχύος 300 kW και απόδοσης άνω του 93%, με δυνατότητα αβαθμίδωτου ελέγχου (stepless control) και συνεπώς αθόρυβης μεταβολής της ταχύτητας περιστροφής. Σύμφωνα με την κατασκευάστρια Atlas Elektronik, η προσεκτική ρύθμιση της ταχύτητας, ιδιαίτερα κατά τη φάση της εξαπόλυσης, συμβάλλει καθοριστικά στην αποτροπή της εκδήλωσης σπηλαίωσης και συνεπώς στην καταστολή του ηχητικού ίχνους του όπλου, ιδίως σε παράκτιο περιβάλλον. Κινητήρας αντίστοιχης τεχνολογίας χρησιμοποιείται στην τορπίλη Black Shark. Η τορπίλη SeaHake mod4 διαθέτει σύμμορφη διάταξη μοφοτροπέων με δυνατότητα έρευνας ±100° και ±24° σε οριζόντιο και κατακόρυφο επίπεδο αντίστοιχα, η οποία διαθέτει συνδυασμό μεθόδων ενεργού και παθητικής καθοδήγησης, καθώς και δυνατότητας κατεύθυνσης απορρεύματος (wake-homing): Στην τελευταία περίπτωση η πορεία της τορπίλης μεταβάλλεται κάθε φορά που διασχίζει τα εξωτερικά όρια του απορρεύματος, σχήματος Λ, του πλοίου-στόχου, έως ότου τελικά κατευθυνθεί προς την πηγή του, τις έλικες. Η κατεύθυνση απορρεύματος είναι άτρωτη σε παθητικά αντίμετρα παραπλάνησης, με αποτέλεσμα να εξασφαλίζει υψηλή φονικότητα και αξιοπιστία. Ανάλογη μέθοδο κατεύθυνσης διαθέτει η τορπίλη Black Shark, όχι όμως, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η τορπίλη Mk48 Mod6AT. Γενικότερα, αν και χωρίς να υπάρχουν επιβεβαιωμένα στοιχεία, οι διαμορφώσεις λειτουργίας και οι επιδόσεις των αισθητήρων της τορπίλης SeaHake mod4, καθώς και της αντίστοιχης μονάδας της τορπίλης Black Shark, η οποία χρησιμοποιεί τεχνολογία που η κατασκευάστρια εταιρία αποκαλεί Προηγμένη Αρχιτεκτονική Εκπομπής και Λήψης Σόναρ (Advanced Sonar Transmitting and Receiving Architecture: ASTRA), φέρονται ότι υπερέχουν σε σύγκριση με τα αντίστοιχα μεγέθη της αμερικανικής τορπίλης.
Όσον αφορά το αναβαθμισμένο γαλλικό έκδοχο της Black Shark, την τορπίλη βαρέως τύπου F-21 (η υποψηφιότητα της οποίας, σύμφωνα με πληροφορίες της eA, είναι ισχυρή), αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Artémis της Γαλλικής Γενικής Διεύθυνσης Εξοπλισμών (DGA), και έχει μπει ήδη σε φάση μαζικής παραγωγής. Μάλιστα, στις αρχές του Μαίου εκτελέστηκε μία ακόμη δοκιμή της εν λόγω τορπίλης από πυρηνικό υποβρύχιο κλάσεως Rubis σε υποθαλάσσιο πεδίο δοκιμών ανοιχτά της Τουλόν. Η τορπίλη F-21, βάρους 1.300kg, αναπτύσσει ταχύτητες από 25 έως πάνω από 50kts, έχει αυτονομία μίας ώρας, μέγιστο βεληνεκές 50Km και επιχειρησιακό βάθος μικρότερο των 10 και μεγαλύτερο των 500m. Η τορπίλη φέρει πολεμική κεφαλή B2211D βάρους 250Kg και συσσωρευτή στοιχείων Αλουμινίου-Οξειδίου του Αργύρου (όπως και η Black Shark) υπερδιπλάσιας ενεργειακής πυκνότητας μάζας έναντι των στοιχείων Ψευδαργύρου-Οξειδίου του Αργύρου της SeaHake mod4 (1040Wh/Kg – 490 Wh/Kg). Την τορπίλη έχει ήδη παραγγείλει το πολεμικό ναυτικό της Βραζιλίας.
Συμπερασματικά, οι τορπίλες SeaHake mod 4, Black Shark/F-21 υπερέχουν θεαματικά ως προς το βεληνεκές και την τεχνολογία καθοδήγησης, σε σύγκριση με τις υφιστάμενες στο οπλοστάσιο του ΠΝ, όσο και έναντι εκείνων που χρησιμοποιεί το TDK. Επιπλέον είναι αμφότερες, σε αντίθεση με ό,τι ίσχυε το 2002, πιστοποιημένες στο σύστημα μάχης ISUS 90. Ανεξάρτητα από την τελική επιλογή, οι επιδόσεις των τορπιλών, σε συνδυασμό με εκείνες των συστημάτων σόναρ CSU 90 και FAS 3-1 και του συστήματος μάχης ISUS 90, θα πολλαπλασιάσουν τη φονικότητα αλλά και την επιβιωσιμότητά των υποβρυχίων κλάσης ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ και ΩΚΕΑΝΟΣ, παράγοντας το κορυφαίο από άποψη τεχνολογίας και επιδόσεων οπλικό σύστημα του ΠΝ μεσοπρόθεσμα.
(Περισσότερες πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά των τορπιλών σε σχέση με τις επιχειρησιακές απαιτήσεις του υποβρυχιακού πολέμου θα βρείτε στο σχετικό αναλυτικό άρθρο)
